Morgunblaðið - 29.08.2006, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 29. ÁGÚST 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Á SEINNI árum hafa fjarlægar
þjóðir orðið æ meira áberandi. Það
er kannski helst í fréttum af íþrótt-
um sem við kynnumst þessum áður-
lítt þekktu löndum og
þjóðum með nöfnum
sem hljóma ólíkt því
sem við þekkjum best.
Þetta eru lönd eins og:
Barein, SriLanka, Sá-
díArabía, Bangladess,
Botsvana, Kamerún,
Sjad, Jemen og svo
náttúrlega Sirreleóne
með alveg sérstökum
frönskum framburði,
eftir því sem menn
ráða best við. Það hef-
ur alltaf verið nokkuð
snúið þegar kemur að
því að færa erlend heiti yfir á ís-
lenska tungu og það er enn langt frá
því að málfarsráðgjöfum okkar, og
íþróttafréttariturum, hafi tekist að
koma skikki á þessi mál.
Við tölum ýmist um London eða
Lundúni eða Lundúnaborg en þeir
sem þar búa eru Lundúnabúar.
Sjálfir erum við náttúrlega Ís-
lendingar og sama er að segja um
Eng-lendinga, Græn-lendinga, Hol-
lendinga, Tæ-lendinga og Sviss-
lendinga; allir kenndir við landið og
erum lendingar. Þetta á hins vegar
ekki við um þá sem búa í Póllandi
eða Kína. Þeir eru ekki Pól-
lendingar eða Kín-lendingar, heldur
Pól-verjar og Kín-verjar, rétt eins
og Þjóð-verjar, Spán-verjar, Kúp-
verjar og Kíp-verjar, allir í varn-
arstöðu fyrir land og þjóð. Svo eru
þeir sem hvorki eru lendingar né
verjar, heldur bara menn. Þar má
nefna frændur vora Norð-menn;
einnig Ísraels-menn, Ástralíu-menn,
Austurríkis-menn, Kanada-menn,
Argentínu-menn, Braselíu-menn og
Kóreu-menn. Þá eru það eyjaskeg-
gjarnir. Þar man ég í svipinn eftir
tveim þjóðum: Fær-eyingum og Fi-
lips-eyingum. Í örfáum tilfellum höf-
um við komið upp með ramm-íslensk
nöfn, eins og t.d. Ungverjaland og
Ungverjar og nafnið Fílabeins-
strönd. En hverjir þar
búa er vandamál;
kannski bara Stranda-
menn eða Fílstrend-
ingar!
Algengt er að þjóð-
arheiti séu mynduð af
nafni landsins með
fleirtöluendingunum
-ar eða -ir, sbr. Frakk-
ar, Belg-ar, Finn-ar,
Sví-ar, Rúss-ar, Botsv-
an-ar, Búrgúnd-ar, Ka-
meún-ar, Jemen-ar,
Túnís-ar, Bangladess-
ar, Barein-ar, SriLank-
ar. Sád-ar og Sjad-ar. Og svo hins
vegar: Dan-ir, Japan-ir, Ítal-ir,
Portugal-ir og Grikk-ir.
Íbúar Bandaríkjanna eru ýmist
nefndir Bandaríkja-menn, Amerík-
an-ar eða bara Kan-ar. Íbúar
Mexíkó eru aldrei nefndir Amerík-
anar (þótt þeir búi í Ameríku) heldur
bara Mexíkan-ar. Sama á einnig við
um Kanadamenn sem aldrei eru
nefndir Kanar.
Yfirleitt valda þessi heiti ekki
vandræðum, jafnvel þótt þau hafi
tvíræða merkingu í framburði, eins
og t.d. í heiti veitingarstaðarins Þrír
frakkar, sem gæti alveins verið Þrír
sokkar eða kannski Þrír fransmenn,
sem skiptir ekki öllu máli. Ýmsir
hafa fett fingur út í þjóðarheitið
Eistar, eins og kom fram í orðum
prófessorsins sem var að kynna ís-
lenska vísindakonu sem starfað
hafði erlindis: „Dr. Sigríður er gift
eista,“ sagði prófessorinn. Það er
spurning hvort ekki færi betur á því
að fara að dæmi okkar Íslendinga og
tala um Eist-lendinga. Sjálfir viljum
við Íslendingar ógjarnan vera kall-
aðir Ísmenn og því síður Icemen,
eins og rokksöngvarinn okkar
Magni hefur mátt þola. Og íbúar
Belgíu yrðu varla ánægðir með að
vera kallaðir Belgir.
Yfirleitt reyna fjölmiðlar að gæta
sín, nema kannski ef textahöfundum
skyldi vera í nöp við viðkomandi eða
langaði til að gera sprell. Ég minnist
þess þegar hér var í heimsókn ráð-
herra frá Indlandi eða Pakistan, ef
ég man rétt, en nafn hans var á
frummálinu borið fram Mr. Píka, en
í fréttum RÚV var hann nefndur
Mr. Pigga, sem kom mun betur út í
íslensku málumhverfi.
Yfirleitt er hægt er að sneiða hjá
óþarfa vandræðum. Svo sem kunn-
ugt er taka íslenskar konur, sem
giftast útlendingum, yfirleitt upp
eftirnafn maka síns. Guðríður nokk-
ur Sæmundsdóttir giftist útlend-
ingnum John Teak, en eftirnafnið
var borið fram Tík. Eftir að þau sett-
ust að á Íslandi ákvað Guðríður að
halda íslenska föðurnafninu. Á
enskri tungu mundi enginn gera
veður út af því þótt kona héti Frú
Guðríður Tík. En okkar ástkæra, yl-
hýra mál er viðkvæmt og gagnsætt.
Algeng fjölskyldunöfnin svo sem
Hunchback, Updike, Black og Green
eru bara ósköp venjuleg ensk-
amerísk mannanörn, en þegar þau
eru þýdd yfir á íslensku fer allt í
háaloft. Því hver vill heita Jói
Krypplingur, Jóhannes Stíflugarð-
ur, Nonni Svarti eða Laugi Græni!
Íslensk tunga er
gagnsæ og viðkvæm*
Bragi Jósepsson fjallar
um gömul og ný þjóðaheiti
og tvíræðar nafngiftir
» „Dr. Sigríður er giftEista,“ sagði pró-
fessorinn.
Bragi Jósepsson
Höfundur er rithöfundur og fv. pró-
fessor. bragijos@hotmail.com.
*Bandstrik eru notuð til skýringar.
Sagt var: Hann réði fólk til starfa.
RÉTT VÆRI: Hann réð fólk til starfa.
Gætum tungunnar
LANDSVIRKJUN hefur með til-
stilli ríkisstjórnar og Alþingis fjár-
fest í mesta glæfraspili Íslandssög-
unnar, Kárahnjúkavirkjun. Allir
skattpeningar íslenska ríkisins til
tveggja ára að minnsta kosti hafa
verið lagðir undir, auk víðerna Snæ-
fells með jökli, ám og fossum, vot-
lendi, gróðurfari, tign
og töfrum. Raunveru-
legt fjöregg þjóð-
arinnar, hin villta nátt-
úra, er lítilsvirt og
einskis metin og lögð
til eyðileggingar að fót-
stalli græðginnar. Okk-
ar fríða og fjölbreytta
landi hefur verið líkt
við auðn melsins af
þeim öflum sem knúið
hafa verkið áfram og í
skjóli skröksagna um
rýrt land hafa iðn-
aðarráðherra og
Landsvirkjun farið
mörgum orðum um efnahagslegt
gildi framkvæmdarinnar, sem og þrír
forsætisráðherrar, án þess að geta
stutt þá meintu arðsemi með rökum.
Arðsemin virðist álíka traust í hendi
og gullkista á ókleifum fjallatindi.
Þessi ódáðavirkjun er tilraun með
land, tilraun með ógnarframkvæmd,
tilraun með fólk.
Hvað sem sérkennilegum skýr-
ingum forstjóra Landsvirkjunar líð-
ur um lokaða skýrslu (til 2015) sem
sé þó opin – þótt Alþingi væri aldrei
upplýst um stöðu rannsókna, verks-
ins og áhættunnar – þá boðar
sprunguskýrsla (K.S. og H.J. 2005)
váleg tíðindi. Allar stíflur við Hálslón
eru ótryggar; einkum á það þó við
um Desjarárstíflu vegna gerðar
hennar og félagsskap tveggja virkra
misgengja undir henni. Fyrir austan
hefur hún verið nefnd Dauðastíflan.
Engu breytir hér þótt
íslenskir verkfræðingar
hafi í óðaönn grautað
sprungur og reynt að
endursemja berggrunn
landsins. Og mikil er
óskhyggjan að ætla
Jöklu að sjá um að þétta
flekaskilin. Berg-
grunnur Hálslóns er al-
varlega veill fyrir stíflur
og uppistöðu.
Alþingi samþykkti
Kárahnjúkavirkjun á
sínum tíma í fram-
kvæmdavímu en áttaði
sig ekki á því að grund-
vallarrannsóknir skorti og eins var
komið í veg fyrir að það fengi upplýs-
ingar um aðsteðjandi ógnir á virkj-
anasvæðinu sem Grímur Björnsson
hafði sent yfirboðara sínum á Orku-
stofnun í febrúar 2002. Friðrik Soph-
usson fullyrti í Kastljósinu 23.8. 2006
að sérhvert atriði í greinargerð
Gríms hefði verið rætt á fundi með
honum í Landsvirkjun. Þetta er rétt
að öðru leyti en því smáatriði að
Grímur hafði ekki framsögu á eigin
greinargerð – en mátti kalla fram í.
Sannast hefur núna að þær viðvar-
anir voru á rökum reistar strax árið
2002. Af þessum ástæðum skuldar
Alþingi öllum Íslendingum sjálf-
stæða ákvörðun að eigin frumkvæði
um endurmat og umræðu á nýju og
óháðu áhættumati. Hvað sem það
kostar.
Samkvæmt fjölmiðlum hafa þrjár
af tíu systurstíflum Kárahnjúkastíflu
bilað. Þær hvíla á margfalt þykkari
jarðskorpu en til staðar er við Kára-
hnjúka. Um það verður ekki deilt og
því er hvítþvottur erlendu ráðgjaf-
anna bæði furðulegur og skuggaleg-
ur, ekki síst þegar tekið er tillit til
þess að þeir þurftu að hraða sér úr
landi til að laga stíflur sem þeir höfðu
skúrað. Hvítþvotturinn sýnir hve
langt Landsvirkjun gengur til að
bjarga eigin rekstri og kann að vera
skiljanlegt. Sprungukortið með
skýrslu K.S. og H.J. frá 2005, sem
engir jarðfræðingar með málfrelsi
hafa þorað að tjá sig um, hvað þá
túlka, gefur ískyggilega mynd af
veruleikanum og sé snefill af efa og
ótta í hugum þingmanna um að fólk
sé í hættu þá ber Alþingi að taka af
skarið. Nú þegar.
Ódáðavirkjun
Guðmundur Páll Ólafsson
skrifar um Kárahnjúkavirkjun » Af þessum ástæðumskuldar Alþingi öll-
um Íslendingum sjálf-
stæða ákvörðun að eigin
frumkvæði um endur-
mat og umræðu á nýju
og óháðu áhættumati.
Guðmundur Páll
Ólafsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
MINNINGAR
✝ María HalldóraÞorgeirsdóttir
fæddist á Laugum í
Reykjadal í Suður-
Þingeyjarsýslu 29.
júlí 1940. Hún lést á
heimili sínu 8. ágúst
síðastliðinn. For-
eldrar hennar voru
Þorgeir Sveinbjarn-
arson, kennari,
skáld og forstjóri
Sundhallar Reykja-
víkur, f. 14. ágúst
1905, d. 19. febrúar
1971, og Bergþóra
Davíðsdóttir húsmóðir, f. 22. des-
ember 1909, d. 4. júlí 1952. Bræð-
ur Maríu eru: a) Þorgeir læknir, f.
1. ágúst 1933, maki Kristjana F.
Arndal myndlistarmaður, f. 7.
júní 1939. Börn þeirra eru Berg-
ur, bókmenntafræðingur og for-
stöðumaður Snorrastofu, f. 1958,
Lilja, félagsfræðingur og verk-
efnisstjóri á starfsmannasviði HÍ,
f. 1959, Finnur, BA í sálfræði og
kerfisfræðingur við Reiknistofn-
un HÍ, f. 1967, og Fjóla nemandi
við KHÍ, f. 1972. b) Davíð Björn, f.
22. sept. 1938, d. 23. mars 1940.
Hinn 18. ágúst 1962 giftist
María Hannesi Jóni Valdimars-
syni verkfræðingi og hafnarstjóra
í Reykjavík, f. 4. maí 1940, d. 2.
júní 2003. Foreldrar hans voru
Ingibjörg Magnúsdóttir hús-
móðir, f. 16. sept. 1911, d. 6. jan.
1997, og Valdimar Hannesson
málarameistari, f. 22. júlí 1906, d.
2. febrúar 1998.
María varð stúdent frá MR
1960, lauk námi í félagsráðgjöf
við Sociale Højskole í Danmörku
1967. Námsdvöl í Ohio-háskóla
1970. Hún var fé-
lagsráðgjafi hjá
Barnaverndarnefnd
Reykjavíkur 1967–
68 og 1971–1976,
við Heilsuvernd-
arstöð Reykjavíkur
1968–69, í Cardiff í
Wales 1970–71, á
kvennadeild Land-
spítalans 1976–88
og hjá Félagsþjón-
ustunni í Reykjavík
frá 1989. Hún sinnti
sérstaklega konum
með illkynja sjúk-
dóm á kvennadeildinni, en aðal-
verkefni hjá Félagsþjónustunni
voru ættleiðingar, forsjármál og
umgengnisdeilur.
María var stundakennari við fé-
lagsvísindadeild HÍ frá 1988 og
kenndi einnig við Kvennaskólann
í Reykjavík og Hjúkrunarskóla Ís-
lands.
María gegndi ýmsum störfum
fyrir Stéttarfélag íslenskra fé-
lagsráðgjafa, var formaður um
skeið, og einnig í ritnefnd Nor-
disk Socialt Arbeid. Rannsóknar-
og ritstörf, m.a.: „Réttindi barns-
ins og skyldur foreldra“, kafli í
bókinni Nýtt líf, 1985, „Börn og
skilnaðir“, ásamt Hjördísi Hjart-
ardóttur, í tímaritinu Barnaheill,
1992. „Könnun á forsjár- og um-
gengnisdeilum“, ásamt Hjördísi
Hjartardóttur og Sigríði Hjör-
leifsdóttur. „Fóstureyðingar
o.fl.“, Kirkjuritið 1983.
María var félagi í kirkjukór
Laugarneskirkju frá 1968 til dán-
ardags.
María var jarðsungin frá Laug-
arneskirkju í kyrrþey 24. ágúst.
Ekki er hægt að tala um Maju án
þess að minnast Hannesar.
Maja og Hannes voru einstök.
Ég er svo lánsöm að þau hafa verið
hluti af lífi mínu alla tíð. Hannes
var elsti bróðir pabba og þar að
auki voru þau Maja bestu vinir
pabba og mömmu. Alla tíð hafa þau
verið viðstödd þegar eitthvað var
um að vera og ávallt hafa þau fylgst
með af áhuga og jákvæðni í öllu
sem við systkinin höfum tekið okk-
ur fyrir hendur. Maja var viðstödd
þegar Valdimar yngsti bróðir minn
kom í heiminn sem gerði það, að
ávallt voru sérstök bönd á milli
þeirra.
Maja og Hannes voru okkar
brautryðjendur og fyrirmyndir. Á
sjöunda áratugnum voru þau við
nám í Kaupmannahöfn. Þau tengd-
ust Danmörku sterkum böndum.
Síðustu ellefu árin hef ég verið bú-
sett í Danmörku ásamt þremur
börnum mínum og eiginmanni, það
sama á við um Brynjólf bróður
minn og síðar son hans, sem kom í
heiminn í Kaupmannahöfn. Maja og
Hannes komu oft í heimsókn til
okkar í Kaupmannahöfn og síðar
Hillerød. Frá þeim stundum eigum
við dýrmætar minningar. Maja og
Hannes ferðuðust víða um heim,
voru opin og forvitin um allt sem
var öðruvísi og framandlegt, höfðu
mikla hæfileika til að sjá margar
hliðar þess er bar á góma, viðhorf
sem hefur haft mikil áhrif á okkur
hin.
Við hittum Maju í Danmörku í
júlí síðastliðnum. Hún líktist sjálfri
sér, var að lesa bókina um danska
þingmanninn Naser Khader og eins
og venjulega hafði hún mikinn
áhuga á að heyra um allt það sem
við vorum að gera og upplifa. Sjálf
sagðist hún vera ánægð í miðborg
Reykjavíkur, með bandaríska og
franska sendiráðið sem nágranna.
Ennfremur sagði hún að hún væri
að uppgötva hvað kaffihúsin í mið-
bænum væru hugguleg. Greinilegt
var þó á tali hennar að hún saknaði
Hannesar ákaflega mikið.
Elsku Maja, nú ertu komin til
hans Hannesar. Við eigum eftir að
sakna ykkar mikið, en eigum líka
eftir að muna eftir ótalmörgu sem
verður okkur dýrmætt um ókomna
tíð.
Davíð, Arnór, Garðar og Elva
Björk biðja að heilsa.
Megi allt gott vaka yfir þér.
Þín
Ingibjörg.
Ég man þegar Maja og Hannes
komu til okkar til Akureyrar og
morgunverðurinn var að dönskum
sið. Maja unni öllu sem var danskt
og þegar hún kom í heimsókn voru
danskir dagar á heimilinu.
Ég man þegar Maja tíndi til hluti
handa litlu krökkunum til að hafa í
verðlaun í happdrættinu í jólaboð-
unum í Huldulandi. Þeir voru oft
frá fjarlægum löndum. Ég man eft-
ir Maju að tala um tónlist, dans og
ljóð. Hún hafði ákveðnar skoðanir á
öllum listum. Ég man eftir Maju að
vökva blómin í garðinum. Hún átti
fallegustu blómin í bænum. Ég man
eftir Maju að skamma mig fyrir að
vera of mikið í svörtu. Maja var svo
mikið fyrir liti. Ég man þegar við
Maja fórum síðast í leikhús og okk-
ur fannst svo leiðinlegt að við fór-
um í hléi. En kvöldið var ekki ónýtt
því við settumst niður á næsta
kaffihúsi og töluðum um lífið sjálft.
Ég man eftir Maju kalla mig ljúf-
una sína. Það var alltaf jafn nota-
legt. Ég mun alltaf muna Maju.
Ég sakna hennar.
Katrín.
Á ekki litli strákurinn minn af-
mæli í dag? Til hamingju með dag-
inn, sagði Maja í bréfi til mín þegar
ég varð fullra 34 ára í liðnum júlí.
Þó ég hafi elst með árunum, eigi
fjölskyldu og reyni eftir fremsta
megni að vera eins og fullorðinn
var ég alltaf til í að vera litli strák-
urinn hennar Maju. Hún var nefni-
lega þannig kona hún Maja.
Og nú eru þau aftur saman, Maja
og Hannes frændi minn. Þau
ferðast saman um himinhvolfið,
teygja sig í stjörnurnar og stíga
dans við norðurljósin.
Við hin þökkum fyrir að hafa
fengið að kynnast þeim.
Björn Þór.
Með miklum söknuði í hjarta
kveð ég Maju föðursystur mína.
María H.
Þorgeirsdóttir