Morgunblaðið - 29.09.2006, Blaðsíða 28

daglegt líf
28 FÖSTUDAGUR 29. SEPTEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Nýlega héldu íslenskir býflugnabænd-ur uppskeruhátíð í Húsdýragarð-inum. Þar var ferlið kynnt frá því aðbýfluga leitar uppi safarík blóm og
þar til hunangið er komið í krukku. Gestir
garðsins fengu auk fræðslunnar að smakka á al-
íslensku gæðahunangi sem Egill R. Sig-
urgeirsson og fleiri íslenskir býflugnabændur
rækta. Af einhverjum ástæðum spyr blaðamað-
ur Egil fyrst að því hvort ekki sé erfitt að
standa í býflugnarækt á Íslandi og Egill játar
því. „Það gerir vindurinn,“ segir Egill sem hef-
ur fundið lausn á því með því að geyma búin
innanhúss á veturna og úti á sumrin, en þá í
góðu skjóli. Það kemur þó ekki í veg fyrir það að
af og til drepist bú, enda ræktin mjög marg-
slungið og viðkvæmt ferli.
Drápust á leiðinni til Íslands
„Ég ræktaði býflugur í tíu ár í Svíþjóð,“ segir
Egill aðspurður um upphafið. „Síðan flutti ég
með mér fimm bú til landsins í ágúst 1998. Tvö
stærstu búin drápust á leiðinni í flugvélinni, en
það er algengt þegar búin verða fyrir mikilli
streitu, þau fá hitaslag. Eitt bú drapst síðan um
veturinn vegna smæðar og annað bú kom mjög
lítið undan vetri.
Þetta er skemmtileg tómstundaiðja sem get-
ur jafnvel borið arð, en veðurskilyrði eru mjög
ólík því sem gerist í Evrópu, þar sem sumrin
hér eru bæði stutt og svöl.“
Egill gafst þó ekki upp og hefur síðan marg-
oft flutt inn býflugur frá bæði Svíþjóð og Nor-
egi. Auk þess hélt hann námskeið í býflugna-
rækt fyrir nokkrum árum fyrir átta manns sem
hafa haldið áfram að rækta og smám saman
hafa fleiri bæst í hópinn. Í dag eru tíu bændur
með býflugnabú á Íslandi, allir félagar í Bý-
flugnaræktendafélagi Íslands, eða Bý.
Þrenns konar býflugur
Flókið og þróað samfélag býflugnanna er
ekki síst það sem dregur menn að þeim. „Það er
áhuginn á býflugunni og atferli hennar sem er
drifkrafturinn á bakvið þetta hjá mér,“ segir
Egill. „Hunangið er bara bónus.“
Hinn eðlilegi bústaður býflugunnar er holt
tré eða útrými í klettum. Í búinu byggja býflug-
urnar sexhyrndar vaxkökur, en þær gegna
hlutverki uppeldisstöðva og hunangsgeymslu
og þar fer einnig fram félagslíf og samskipti
flugnanna. Þátttakendur í samfélagi býflugn-
anna skiptast í þernur, drunta og svo er það
auðvitað drottningin. Drottning og þernur eru
kvenkyns og druntar eru karlkyns. Það er ein
drottning í hverju búi sem verpir eggjum og
stjórnar búinu með hormónunum, ferómónum,
sem hafa mikil áhrif á hegðun, þroska og atferli
þernanna. Þær eru vinnudýr búsins og byggja
vaxkökurnar, ala upp ungviðið, verja búið, safna
heim hunangi, sjá um tiltekt og fleira. Venju-
lega eru allt að 50 til 60 þúsund þernur í hverju
búi, jafnvel 80 þúsund, en það fer allt eftir gæð-
um drottningar og einnig eftir tíðarfari. Drunt-
arnir eru venjulega nokkur hundruð eða þús-
und í hverju búi, en talið er að eina hlutverk
þeirra sé að eðla sig við drottninguna. Þeir
vinna enga vinnu í búinu og drepast á haustin
eftir að þernurnar reka þá á dyr þegar búið
undirbýr sig fyrir veturinn.
Skilvindan er óumflýjanleg
Á Íslandi eru sem fyrr segir tíu bændur sem
hafa nú samanlagt um 20 bú. Reikna má með að
hvert bú framleiði um 10–50 kíló af hunangi. „Í
dag er talið að í heiminum séu um 50 milljónir
búa og má gera ráð fyrir að framleiddur sé um
milljarður tonna af hunangi á ári hverju,“ segir
Egill.
Á nítjándu öld voru rammarnir, sem sam-
félögin byggja enn í dag vaxkökurnar á, fundnir
upp og þá kom skilvindan einnig til sögunnar.
Egill segir að stærri framleiðendur notist við
vélar, en minni framleiðendur noti enn skilvind-
una sem þeytir hunanginu úr hólfunum.
„Hún er bæði til handsnúin og mótordrifin og
er dýrasta staka tækið í allri ræktuninni en
næsta óumflýjanleg. Það er líka hægt að nota
pressur eða þjöppur til að þrýsta hunanginu úr
römmunum, en það skemmir vaxið.“ Á vindunni
er sveif og þegar henni er snúið skilst hunangið
frá vaxinu og það lekur út um lítinn krana neðst
á búki vindunnar. Það er síðan sett á krukkur.
Allt hunang er sætt þar sem um 80% inni-
haldsins eru sykurtegundir, en sumt hunang er
sætara en annað vegna mismunandi magns
sykurtegundanna. Vegna hins háa sykur-
innihalds rotnar hunang ekki eins og margar
aðrar fæðutegundir en það getur byrjað að
gerjast. Egill segir lyktarefni vera einstök fyrir
hverja blómategund. Litir hunangs byggja á
samsetningu sykrunganna, snefilefnunum og
frjókornum í hunanginu. Hér á landi er t.d.
mjög gulleitt hunang frá loðvíði í Kelduhverfi.
„Það er hausthunang sem við tökum frá flug-
unum svo helsta einkennið á íslensku hunangi
er þessi keimur af beitilyngi,“ segir Egill. „Það
gefur sterkt og beiskt sætubragð sem minnir
einna helst á brennt sýróp.“
Hunang með þess konar villijurtakeimi þykir
henta vel til að bera ofan á kjöt, í graflaxsósu og
almennt þar sem íslensk villibráð kemur við
sögu. „Annars nýtur hunangið sín mjög vel sem
álegg á brauði og öðru kornmeti,“ segir Egill.
En íslenska hunangið er ekki bara gott held-
ur einnig vistvænt ræktað.
„Þetta er hrein afurð, engu blandað saman
við hana, engin aukaefni. Gæðin felast þó
kannski helst í því að blómasafinn kemur úr
villtum blómum. Hér eru engir blómaakrar,
bara óhöndlað umhverfi,“ útskýrir Egill. Hann
segir líka að nú sé í tísku mataræði sem kallist
,,hibernation diet“, þar sem eigi að borða hun-
ang áður en maður fer að sofa og það eigi að
vera grennandi. „Fólk hefur keypt af mér hun-
ang sérstaklega til að fylgja þessu mataræði,“
segir Egill.
Hunang er nautnavara
Egill segir að hægt sé að nota hunang í öllum
tilvikum í staðinn fyrir sykur. Ef hunang er
hart í krukku á það að geymast við hærra hita-
stig svo auðvelt sé að smyrja því á brauð. Oft
sjáist frostrósir innan á hunangskrukkum og
ástæðan sé sú að vatnsinnihald hunangsins sé
mjög lítið. Það sýni gæði hunangsins og að lítil
hætta sé á gerjun. Ef það gerjist megi nota það
í bakstur. „Ef notað er hunang í staðinn fyrir
sykur í mataruppskriftir verður að taka til
greina að hunang inniheldur 80% sykrunga og
20% vatn og að hunang er sætara en sykur.
Þegar bakað er verður að nota 25% meira af
hunangi en notað er af sykri og einnig að
minnka magn vökva í deigið,“ útskýrir Egill.
„Hunang er til í ýmsum bragðtegundum. Al-
gengasta hunangið og það ódýrasta sem selt er
hér í búðum er venjulega framleitt í vanþróuðu
löndunum þar sem það er stór og mikill iðnaður.
Mikið af því hunangi sem selt er hér á landi er
flutt inn frá Danmörku og er þangað komið frá
m.a. Kína og Argentínu, en gæði þess hunangs
eru ekki alltaf sem best. Ég ráðlegg öllum sem
kaupa sér hunang að líta á framleiðslulandið,
láta ekki verðið stýra kaupunum. Hunang er
nautnavara.“
Beitilyngskeimur af íslensku hunangi
Ljósmyndir/Padraig Mara
Ferlið Egill dregur ramma upp úr skilvindunni. Hunangið er farið af öðrum megin.
Fjör Býflugurnar vöktu athygli.
Áhugavert Vax skafið af römmunum.
Ljúffengt Styttist í hunangið.
Hunangið Komið á krukkurnar.
Býflugur hafa samskipti sín á
milli með dansi sem táknar
vegalengd og stefnu að blóma-
ríkum og gjöfulum engjum.
Hildur Loftsdóttir hitti Egil R.
Sigurgeirsson býflugnabónda
sem kolféll fyrir þessum aðdáun-
arverðu verum.
hilo@mbl.is
Hunang frá Agli má nálgast með því að senda
honum tölvupóst á egillrs@simnet.is.