Morgunblaðið - 29.09.2006, Blaðsíða 32

32 FÖSTUDAGUR 29. SEPTEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
M
eð símanum var þús-
und ára einangrun
landsins rofin. Þjóð-
in komst í beint sam-
band við umheiminn
og landsmenn gátu talað hver við
annan landshorna á milli. Þetta
samband hefur þróast með þeim
hætti að hundrað árum síðar standa
Íslendingar í fremstu röð hvað
tæknivæðingu varðar og slá hvert
heimsmetið á fætur öðru í tækja-
eign. Símarnir sjálfir hafa breyst úr
risavöxnum gripum í lófastór tæki
sem búin eru ótrúlegum kostum.
Þróun Símans í heila öld má líkja
við leið ferðamanns um Ísland:
Landslagið er magnað, veðrið sí-
breytilegt og leiðin ekki alltaf auð-
farin. Oft er á brattann að sækja, en
þegar á tindinn er komið í fallegu
veðri er útsýnið óviðjafnanlegt.
Heimurinn virðist innan seilingar.“
Á þessum orðum hefst fyrsti kafli
bókarinnar Saga Símans í 100 ár
sem kemur út í dag í tilefni þess að
öld er síðan Landssími Íslands var
stofnaður. Höfundar bókarinnar
eru Sigurveig Jónsdóttir og Helga
Guðrún Johnson. Hér verður stikl-
að á stóru í því sem fram kemur í
bók þeirra.
Talsími á undan ritsíma
Íslendingar máttu bíða mun leng-
ur eftir símasambandi en nágranna-
þjóðirnar. Danir urðu fyrstir Norð-
urlanda til að komast í
ritsímasamband árið 1854, eða um
hálfri öld áður en Íslendingar höfðu
náð þeim áfanga. Reyndar fór það
að lokum svo að öfugt við það sem
gerðist í öðrum löndum kom talsím-
inn til Íslands á undan ritsímanum.
Fyrsta símakerfið var sett upp á
Íslandi árið 1889, en það var milli
þriggja húsa á Ísafirði.
Eitt stærsta skrefið sem stigið
var í símamálum Íslendinga var um
leið fyrsta embættisverk Hannesar
Hafstein, fyrsta ráðherra landsins,
en það var samningur við Mikla nor-
ræna ritsímafélagið um ritsímalögn
til landsins. Samningurinn var um-
deildur og skiptu menn sér í tvær
fylkingar eftir því hvort þeir að-
hylltust sæsímann eða loftskeyti.
Fremstir í flokki voru andstæðingar
Hannesar, þeir Valtýr Guðmunds-
son og Björn Jónsson ritstjóri.
Náðu mótmæli um símamálið há-
marki í lok júlí 1905 þegar fólk víða
að flykktist til bæjarins og safnaðist
að lokum saman á Austurvelli. Eru
þessi mótmæli einu nafni kölluð
Bændafundurinn 1905 og síðan hef-
ur skapast sá misskilningur að ís-
lenskir bændur hafi verið á móti
símanum. Hið rétta er að bændur
voru á móti samningnum sem
Hannes hafði gert og töldu að skoða
bæri tilboð um loftskeytasamband
sem þeir töldu mun hagstæðara
fyrir fátæka þjóð en sæsíminn.
Mótmælin höfðu engin áhrif og var
samþykkt á Alþingi að fara að til-
lögu Hannesar.
Loftskeytastöð reis svo í Reykja-
vík árið 1918. Með bættum tækja-
búnaði tókst að flytja þráðlaust tal
yfir höf og lönd. „Firðtal“ var það
kallað hér á landi. Með þróun loft-
skeytatækninnar fæddist nýr miðill
– útvarpið.
Staurar og strengur
Ákveðið var að leggja símalínu
frá Seyðisfirði norður um land til
Reykjavíkur og um sem flesta þétt-
býlisstaði á þeirri leið. Víða reynd-
ist erfitt að koma símastaurunum á
sinn stað en hestar voru notaðir til
að draga staurana. Alls varð línu-
leiðin 614 km löng og staurarnir 14
þúsund talsins. Á leiðinni voru sett-
ar upp 19 símstöðvar. Meðan á
þessu stóð var sæsímaskip á leið-
inni til Íslands með sæstrenginn.
Strengurinn milli Færeyja og Ís-
lands var tekinn á land á Seyðisfirði
og fyrsta skeytið barst frá Færeyj-
um. Efni þess var að síminn væri í
lagi.
Landssími Íslands tók til starfa
29. september 1906. Nokkrum dög-
um síðar var fyrsta alíslenska heild-
verslunin, O. Johnson & Kaaber,
stofnuð og fleiri fylgdu í kjölfarið. Í
janúar árið 1907 kom svo til lands-
ins fyrsti togarinn sem var smíð-
aður fyrir Íslendinga og þar með
var togaraútgerð hafin. Eflaust hef-
ur síminn átt mikinn þátt í að
tryggja afkomu hennar, enda auð-
veldara að leita markaða fyrir
greinina. „Það var eins og hinn ný-
lagði málmþráður milli landanna
hefði kippt Íslandi upp úr hinni
fornu legu landsins, og sett það aft-
ur niður á öðrum stað, þar sem skil-
yrði voru til alls konar menningar
og framfara,“ sagði Eðvarð Árna-
son rafmagnsverkfræðingur í Síma-
blaðinu árið 1928.
Heimurinn
Þræðir símans hafa frá upphafi legið víða um ís-
lenskt samfélag en hundrað ár eru í dag frá því
Landssími Íslands var stofnaður. Sunna Ósk
Logadóttir gluggaði í nýútkomna bók, Sögu Sím-
ans í 100 ár, og ræddi við höfunda hennar, Helgu
Guðrúnu Johnson og Sigurveigu Jónsdóttur.
Í HNOTSKURN
» 1906 Ritsímasambakemst á við útlönd o
samband opnað milli Re
víkur og Seyðisfjarðar.
Landssími Íslands stofn
29. september.
» 1910 Jarðsími lagðir Siglufjarðarskarð
» 1915 Félag íslenskrsímamanna, fyrsta s
arfélag opinberra starf
manna, stofnað.
» 1918 Fyrsta loft-skeytastöðin tekur t
starfa.
» 1929 Lokið við að leloftlínu kringum lan
» 1932 Fyrstu sjálfvirsímstöðvarnar opna
Reykavík og Hafnarfirð
» 1935 Póstur og símeinast. Talsamband
að við útlönd.
» 1947 Talsamband ká við Bandaríkin.
» 1955 Fyrsta örbylgsambandinu komið u
» 1959 Fyrstu símsenljósmyndirnar.
» 1962 SæsímastrengScotice og Icecan te
notkun.
» 1980 Jarðstöðin Skir við Úlfarsfell teki
notkun. Sjálfvirk útland
asímstöð opnuð.
» 1986 Fyrsti ljósleiðlagður.
» 1994 GSM-símar fasigurför um landið.
Cantat-3-sæstrengurinn
inn í notkun.
» 1997 Póstur og símverður hlutafélag.
» 1998 Póstur og símskilin. Landssími Ísl
hf. verður til.
» 2004 Farice-1-sæsturinn tekinn í notku
» 2005 Síminn seldur
„ÞETTA er bæði saga símans og
fyrirtækisins Símans, sem hét
Landssíminn lengst af,“ segir
Helga Guðrún Johnson, sem ásamt
Sigurveigu Jónsdóttur skrifaði bók-
ina Saga Símans í 100 ár.
Við vinnslu bókarinnar voru m.a.
tekin viðtöl við um 90 manns og
bókina prýða yfir 600 ljósmyndir
sem tengjast sögunni á einn eða
annan hátt. Vinna við bókina hófst
fyrir tveimur árum nánast upp á
dag.
„Við kusum að rekja söguna eftir
þeim tækninýjungum sem komu til
á hverjum tíma en ekki eftir ára-
tugum,“ segir Helga Guðrún um
efnistökin.
„Bókin er heimildarrit en þó ekki
sagnfræðirit í eiginlegum skilningi,
enda erum við blaðamenn en ekki
sagnfræðingar,“ segir Sigurveig.
„Við erum að segja sögu að miklu
leyti út frá sjónarhóli þeirra sem
upplifðu söguna. Við látum frá-
sagnir fólks leiða okkur. Þetta er
ekki síður saga um fólk en
irtæki.“
Saga símans á Íslandi ein
ist oft af erfiði, bæði líkaml
lagningu strengja og flutni
staura, sem og fjárhagsleg
„Það voru ekki peningar til
áratugum saman og þess v
gekk þetta mjög hægt í fyr
segir Sigurveig. „En þegar
um að rétta úr kútnum sem
fóru hlutirnir að gerast mjö
hratt.“
Saga Símans ekki sí
saga um fólk en fyri
Viðtöl við 90 manns í Sögu Símans í 100 ár en hana prý
FÁKEPPNI Í FRUMSKÓGINUM
Skýrsla norrænu fjarskiptaeft-irlitsstofnananna um þró-unina á markaði fyrir farsíma-
þjónustu staðfestir ýmislegt af því
sem sagt hefur verið um farsíma-
markaðinn á Íslandi. Hér er minnst
samkeppni á farsímamarkaði á
Norðurlöndunum. Tvö fyrirtæki,
Síminn og Og Vodafone, hafa komið
sér þægilega fyrir á markaðnum.
Markaðshlutdeild hvors um sig hef-
ur lítið breytzt á undanförnum ár-
um. Samþjöppun á markaði er meiri
hér en í hinum norrænu ríkjunum.
Verðið er hærra – og það sem er
verra fyrir neytendur, það hefur
hækkað á undanförnum fjórum ár-
um en hjá norrænum frændum okk-
ar hefur það lækkað. Hér hefur far-
símafyrirtækjum fækkað á sama
tíma. Í hinum norrænu ríkjunum
hefur þeim fjölgað.
Íslenzku símafyrirtækin eru auð-
vitað ekki hrifin af þessum saman-
burði. Síminn telur að í verðsaman-
burðinum sé ekki tekið tillit til alls
konar afsláttarkjara, vinanúmera,
frímínútna og hvað það nú allt heit-
ir, sem símafyrirtækin hafa búið til í
því skyni að flækja verðskrá sína og
gera samanburð sem erfiðastan. En
íslenzku símafyrirtækin eru að
sjálfsögðu ekki ein um að hafa plant-
að í þann verðskrárfrumskóg, sem
er að verða torfærari fyrir neytend-
ur en fargjaldafrumskógur flug-
félaganna. Það gera símafyrirtæki
annars staðar á Norðurlöndum líka.
Og verður ekki að ætla að saman-
burður norrænu fjarskiptaeftirlits-
stofnananna, sem hafa meiri þekk-
ingu á verðskránum en hinn almenni
neytandi, sé af þeim sökum sæmi-
lega sanngjarn?
Það er áreiðanlega engin tilviljun
að fjölgun símafyrirtækja í öðrum
norrænum ríkjum hefur leitt af sér
lægra verð. Harðari samkeppni er
einfaldlega alltaf góð fyrir neytend-
ur. Póst- og fjarskiptastofnun bend-
ir á að í nágrannalöndum okkar hafi
sjálfstæðir þjónustuveitendur, sem
ekki reka eigin farsímakerfi en veita
þjónustu á kerfum annarra fyrir-
tækja, gegnt mikilvægu hlutverki
við að efla samkeppni og lækka verð.
Harðari samkeppni í þessum lönd-
um hefur líka borið þann árangur að
markaðurinn hefur stækkað meira
en hér; þótt þar eins og hér séu
næstum því allir með farsíma tala
frændur okkar meira í símana sína
en við. Stöðnunin á markaðnum hér
bendir til að verðið sé of hátt og að
símafyrirtækin gætu náð meiri við-
skiptum með því að lækka verðið.
En í fákeppnisumhverfi er hvatinn
til slíks lítill.
Þess vegna er það rétt stefna hjá
Póst- og fjarskiptastofnun að leggja
aðgangskvaðir á fyrirtækið sem hef-
ur yfirburðastöðu á markaðnum,
þ.e. Símann, og gera litlum þjón-
ustuveitendum kleift að nota kerfi
hans. Staðan á markaðnum hér opn-
ar augljóslega möguleika fyrir slík
fyrirtæki, að því gefnu að aðgang-
urinn sé verðlagður á sanngjörnu
verði, sem er í samræmi við raun-
verulegan kostnað, en Póst- og fjar-
skiptastofnun ber að fylgjast með
því að svo sé.
Það er líka jákvætt fyrir neytend-
ur að nýtt fyrirtæki, Novator, boðar
að það muni veita farsímaþjónustu
hér á landi. Því fleiri, sem keppa á
markaðnum, þeim mun betra fyrir
neytendur.
AÐ SKILA SÍNU TIL SAMFÉLAGSINS
Um það er tiltölulega víðtæksamstaða að stefna beri að því
að færa fleiri verkefni frá ríkinu til
sveitarfélaganna, þannig að þjón-
usta við íbúana sé veitt af stjórn-
valdi, sem er í meiri nálægð við
borgarana og skilur betur þarfir
þeirra. Þetta gerist hins vegar ekki
nema sveitarfélögin fái nýja tekju-
stofna til að standa undir nýjum
verkefnum. Vilhjálmur Þ. Vil-
hjálmsson, borgarstjóri í Reykjavík
og formaður Sambands íslenzkra
sveitarfélaga, gerði tekjustofna
sveitarfélaganna að umtalsefni á
landsþingi sambandsins í fyrradag.
Sú þróun, sem hann lýsti þar, hlýt-
ur að vekja marga til umhugsunar.
Í fyrsta lagi nefndi Vilhjálmur að
einkahlutafélögum hefur fjölgað
gífurlega. Margir einyrkjar hafa
t.d. stofnað einkahlutafélag utan
um sjálfstæða starfsemi sína og
taka tekjur sínar að verulegu leyti
út í arði, sem þeir greiða af fjár-
magnstekjuskatt til ríkisins en út-
svar þeirra lækkar að sama skapi.
Áætlað hefur verið að sveitarfélög-
in hafi tapað um milljarði króna á
ári vegna þessarar þróunar.
Í öðru lagi nefndi Vilhjálmur að
tekjur ríkisins af greiðslu fjár-
magnstekjuskatts hefðu meira en
þrefaldazt á tveimur árum. Í fyrra
hafði ríkið 21,5 milljarða króna í
tekjur af skattinum. Um 6.600 fjöl-
skyldur greiddu hærri fjármagns-
tekjuskatt en tekjuskatt og 2.200
framteljendur höfðu engar tekjur
aðrar en fjármagnstekjur og
greiddu ekki krónu í útsvar.
Um þetta sagði borgarstjórinn í
Reykjavík: „Þróunin hefur leitt til
þess að vaxandi fjöldi einstaklinga
með miklar tekjur greiðir lítið og í
sumum tilfellum ekkert til þeirrar
samfélagsþjónustu sem sveitar-
félögin veita, þótt þeir njóti hennar
með ýmsum hætti, ekki síður en
aðrir. Það er því eðlileg krafa sveit-
arfélaganna að þau fái ákveðna
hlutdeild í fjármagnstekjuskattin-
um.“
Þetta er rétt hjá Vilhjálmi Þ. Vil-
hjálmssyni. Það er oft haft á orði
að fjármagnseigendur skili sínu til
samfélagsins ekki síður en
launamenn. Það er reyndar umdeil-
anleg staðhæfing í ljósi þess hvað
fjármagnstekjuskattur er miklu
lægri en skattur á launatekjur. En
það blasir við að oft og tíðum skila
þeir nánast engu til síns nærsam-
félags, sem kostar t.d. malbikun á
götunni, þar þeir búa, skólagöngu
barna þeirra o.s.frv. Alveg burtséð
frá umræðum um verkaskiptingu
ríkis og sveitarfélaga getur það
ekki verið sanngjarnt fyrirkomu-
lag.