Morgunblaðið - 17.05.2007, Síða 19

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. MAÍ 2007 19
MENNING
Eftir Helgu Kristínu Einarsdóttur
helgakristin@gmail.com
ÓPERAN Viröld fláa eftir Hafliða
Hallgrímsson tónskáld verður sett
á svið í tónleikaflutningi Sinfón-
íuhljómsveitar Íslands í Há-
skólabíói á morgun klukkan 19.30.
Hljómsveitarstjóri er Andre de
Ridder, en hann hefur getið sér
gott orð á undanförnum árum
meðal unnenda nýrra strauma á
tónlistarsviðinu. Átta einsöngvarar
taka þátt í flutningnum, þar af
tveir íslenskir, og hafa sex þeirra
ekki sungið hlutverk í óperunni
áður. Einsöngvararnir eru Hanna
Dóra Sturludóttir, Merryn Gamba,
Clemens Löschman, Tom Raskin,
Sebastian Noack, Jeremy Carpen-
ter, Christian Tschelebiew og
Davíð Ólafsson.
Viröld fláa (Die Wält der Zwisc-
henfälle) var frumflutt í borg-
arleikhúsinu í Lübeck í febrúar
2004 og var þá fagnað af gagnrýn-
endum sem sígildu absúrdverki,
eins konar Beðið eftir Godot óp-
erusviðsins. Tónlist Hafliða þótti
passa vel við sótsvarta kímni óp-
erutextans, en hann er sóttur í ör-
sögur rússneska absúrdmeistarans
Daniil Kharms (1905-1942).
Viröld fláa var flutt sjö sinnum í
Lübeck og árið 2005 á fjórum sýn-
ingum í Vínarborg með sömu
söngvurum. Flutningurinn á
Listahátíð verður hins vegar
nokkuð frábrugðinn þar sem um
tónleika er að ræða, segir Hafliði
Hallgrímsson tónskáld í samtali,
og hefur Andri Hafliðason arki-
tekt tekið þátt í því að útfæra
sjónefni sýningarinnar með föður
sínum. Tjaldið í Háskólabíói verð-
ur lækkað og haft fyrir ofan
hljómsveitina og segir Hafliði að
hún muni þar af leiðandi leika að
mestu í myrkri. Óperan er sett
saman úr 15 sögum Daniils
Kharms, sem munu birtast á tjald-
inu á milli tónlistarflutnings, og
verður ljósmyndum af flutningi
óperunnar í Lübeck og Vínarborg
og myndum eftir Marc Chagall
varpað á tjaldið, þar sem þær
passa að mörgu leyti mjög vel við
þennan sagnaheim. „Fólk hefur
því nóg að gera við að hlusta og
lesa og horfa, segir Hafliði, en
þýðingar eru eftir Árna Bergmann
og hann sjálfan.
Rauður þráður sögumanns
„Clemens Löschman er í aðal-
hlutverki sem sögumaður, líkt og í
óperunni á sínum tíma, þar sem
hann kemur mjög skýrt fram enda
eina persónan sem aldrei skiptir
um búning. Hann er í frakka, með
trefil og tösku og er rauði þráð-
urinn sem heldur öllu saman,“
segir hann ennfremur, en sami
einsöngvari verður sögumaður á
tónleikunum.
Óperur eru jafnan æfðar í eina
tvo mánuði og segir Hafliði tón-
listina vissulega áskorun fyrir
söngvara sem ekki hafi sungið
hana áður, þar sem þeir þurfi að
tileinka sér hana með hraði og
nálgast líkt og þeir séu að fara að
flytja óratoríu eða stórt tónverk.
„Ég er búinn að hugsa þessa
tónlist mikið, vinna í henni og
skerpa og pólera. Sögurnar eru
það beinskeyttar að ég reyni að
hafa tónmálið í svipuðum stíl, án
þess að það sé of einfalt, því þær
miðla líka flókinni og erfiðri lífs-
reynslu höfundarins. Hann var
tekinn fastur tvisvar og hundeltur
af njósnurum Stalíns, svo dæmi
séu nefnd. Hann vann fyrir sér
með því að skrifa ævintýri fyrir
börn, en kynntist líka ofsóknum
og fátækt, sulti og seyru. Hann
var eiginlega svangur alla ævi og
dó svo úr hungri á spítala árið
1942 þegar umsátrið mikla var um
Leningrad. Það er því mikil alvara
í þessum sögum á bak við algeran
fíflaskap og fáránleika,“ segir
hann.
Glamur nútímans
Hafliði kveðst bæði vilja miðla
gamni og alvöru með þessu verki.
„Í fyrsta lagi skrifar maður til
þess að reyna að fullnægja ein-
hverri innri þörf og mér finnst
sjálfsagt að nálgast óperu í nútím-
anum á annan hátt en gert hefur
verið. Segja má að þessi framsetn-
ing endurspegli nútímann eins og
hann er orðinn, fólk hefur ekki
tíma og kafar ekki djúpt ofan í
neitt og þarna er farið úr einu í
annað og víða komið við. Þræð-
irnir eru þó kunnuglegir, erótík,
ofbeldi, einmanaleiki, hræsni,
dauði og ofsjónir en líka ævintýri
eins og við þekkjum úr bernsku.
Viröld fláa er nú flutt í fyrsta
sinn á Íslandi og segist Hafliði
vissulega finna fyrir örlitlum
kvíða. „Hann fylgir í hvert einasta
skipti sem verk er flutt. Tón-
skáldið er í raun og veru að af-
hjúpa sinn innri mann að vissu
leyti og nú til dags er mjög erfitt
að fá fólk til þess að staldra við og
hlusta af athygli og af áhuga. Við
búum við sífellt glamur sem veld-
ur því að fólk hættir að beita sér
og skerpa skilningarvitin. Það er
búið að ofbjóða athygli okkar. Ég
tel ekki að verkið sé fráhrindandi
og erfitt, heldur þvert á móti
fremur létt í hlustun, en ég til-
heyri auðvitað þessum tónheimi,
skil það og kann frá upphafi til
enda. Samt held ég að þegar allt
er lagt saman, sögurnar, tónlistin
og hið sjónræna ætti fólk að geta
átt ánægjulegt kvöld,“ segir hann
að endingu.
Þess má geta að síðastliðið
þriðjudagskvöld var frumflutt í
Noregi nýtt verk sem Hafliði
skrifaði fyrir Norsku kamm-
ersveitina og Einar Jóhannesson,
en það er samið fyrir einleiks-
klarínett, strengjasveit og áslátt-
arhljóðfæri. Verkið nefnist La Se-
renissima og varð til í framhaldi
af heimsókn Hafliða og konu hans
til Feneyja síðastliðið haust.
Fíflaskapur í gamni og alvöru
Fáránleiki Clemens Löschman er í aðalhlutverki sem sögumaður, líkt og í óperunni á sínum tíma.
Absúrdóperan „Viröld fláa“ eftir Hafliða Hallgrímsson í tónleikaflutningi með Sinfóníunni
LISTAHÁTÍÐ í Reykjavík bauð á
sunnudag upp á flautuverk eftir
Atla Heimi Sveinsson. Verkin
spönnuðu þrjátíu ára tímabil og
hófust með Xanties (Næturfiðr-
ildi), einni þeirra mörgu flautu-
tónsmíða er íslenzk tónskáld
sömdu fyrir Manuelu heitina Wies-
ler sem með dvöl sinni hér má
segja að hafa komið af stað heilli
bylgju nýrra flaututónverka á 8.
áratug. Ekki aðeins fyrir heillandi
túlkun heldur einnig, að manni
skilst, óvenjumikla hæfileika í
frjálsum spuna, eins og frjálslegur
stíll Xanties ber raunar með sér.
Atli Heimir sat hér við flygilinn í
stað Snorra Sigfúsar Birgissonar
forðum, og tendraði samstillt túlk-
un þeirra Áshildar á köflum nærri
erótíska spennu.
Lethe, uppspretta gleymskunnar
í undirheimum Forngrikkja, var
samið fyrir dúnmjúka altflautu í G
án undirleiks og kom hljómbært
séð verst út úr þurri ómvist Þjóð-
leikhússins, auk þess sem pirrandi
lágtíðnisuð, líkast til úr loftræst-
ingu, dró úr melankólskum galdri
verksins. Tónamínúturnar í 21 ör-
þætti, líklega meðal útbreiddustu
íslenzkra flautueinleiksverka nú-
orðið, vantaði að vanda ekki fjöl-
breytni, og mismunandi ljóskast-
aralitir á bakvegg undirstrikuðu
enn margleitari meðferð Áshildar
Haraldsdóttur. E.t.v. mætti þar
taka skrefið til fulls og fá lista-
mann til að gera allegóríska mynd-
skyggnu fyrir hvert atriði.
Hina áttþættu Sónötu Atla fyrir
flautu og píanó frumfluttu þær Ás-
hildur og Anna Guðný í Salnum
fyrir rúmlega tveim árum að und-
irr. viðstöddum. Það ku vera með
lengstu verkum tónbókmennta af
þessum meiði, en þó að heildartími
þess hefði stytzt um tæpar 2 mín.
úr upphaflegum 38, batnaði það í
mínum eyrum varla svo við end-
urheyrn að gæðin réttlættu ávallt
magnið. Samt sem áður átti són-
atan sér nokkur upplyftandi
augnablik, einna hressast í VII.
þætti, og a.m.k. var ekki við ein-
beitta spilamennsku að sakast þótt
örfáir hlustendur sæjust dotta í
sætum þegar á leið og lófatakið
virtist frekar dauft í lokin. Alltjent
miðað við öllu hlýrri undirtektir
aukalagsins, Intermezzo úr Dim-
malimm, í unaðsbljúgum með-
förum Áshildar og höfundar.
Af magni og gæðum
TÓNLIST
Þjóðleikhúsið
Atli Heimir Sveinsson: Xanties* (1975),
Lethe (1987), 21 tónamínúta (1981) og
Flautusónata (2005). Áshildur Haralds-
dóttir flauta; Anna Guðný Guðmunds-
dóttir og Atli Heimir Sveinsson* píanó.
Sunnudaginn 13. maí kl. 15. ¤¤¤
Einleikstónleikar
Ríkarður Ö. Pálsson
LIÐIN eru 40 ár síðan organistinn
Michael Radulescu hætti að drekka
kaffi. „Fráhvarfseinkennin voru slík
að ég skalf allan þann dag,“ segir
hann brosandi. Nú orðið skelfur
hann bara úr kulda þegar hann
kemur til Íslands í sumarveðri í
maí. Enda breiðir hann peysu yfir
axlirnar þegar hann stendur upp
frá æfingu í Langholtskirkju þar
sem hann spilar á tónleikum í dag.
„Orgelið er margbrotið og fágað
– og svo er það fallegt líka,“ segir
Radulescu, sem vígði það á opn-
unartónleikum árið 1999. Í þetta
skipti verður áhersla á tónlist Diet-
rich Buxtehude, en þrjár aldir eru
frá dánardægri hans.
Í smiðju meistaranna
„Ég byrja á einum af litríkustu
nemendum hans, Nicolaus Bruhns,
voguðu og hrífandi verki. Síðan
spila ég þrjú verk eftir hann sjálfan
og sæki svo mótvægi í tvo samtíð-
armenn hans frá Suður-Þýskalandi,
Kerll og Froberger. Ég held mig í
suðrinu og leita í smiðju Vivaldis,
en Bach útsetti af mikilli snilld
fiðlukonsert hans fyrir orgel.“
Ferðalaginu lýkur hjá Bach sjálf-
um, sem nam einnig hjá Buxte-
hude. „Kunn er sagan af Bach und-
ir tvítugu þegar hann gekk frá
Arnstadt til Lübeck til að upplifa
orgellist Buxtehude, þessa mikla
meistara. Ég spila því að lokum
verk eftir Bach sem er undir undir
sterkum áhrifum frá Buxtehude.
Bach lagði mikið á sig til að kynn-
ast tónlistarhefðinni á þessum
norðlægu slóðum, ílengdist þar í
nokkra mánuði og lenti fyrir vikið í
vandræðum þegar hann sneri til
baka. Ég er sannfærður um að við
það tækifæri hafi hann heillast af
tveggja kóra verkum, sem varð til
þess að hann samdi Matteus-
arpassíuna.“
– Hvað heillar þig við Buxte-
hude?
„Dýptin í fantasíunni hjá honum,
stundum yndislegt skopskyn og sú
mikla tækni sem hann beitti í tón-
smíðum sínum. Tónverkin voru til-
komumikil í aðra röndina, mjúk og
léttleikandi í hina; þau spanna því
allt sviðið.“
Radulescu heldur tónleika í Hall-
grímskirkju á sunnudag og í Lang-
holtskirkju á fimmtudag í næstu
viku með Kór Langholtskirkju.
Michael Radulescu með orgeltónleika í Langholtskirkju
Þegar Bach fór í gönguferð
Morgunblaðið/Ásdís
ORGANISTINN Michael Radulescu á æfingu í Langholtskirkju í gær.