Morgunblaðið - 25.08.2007, Qupperneq 32

32 LAUGARDAGUR 25. ÁGÚST 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
MJÓR ER MIKILS VÍSIR
Sagan hefur sýnt okkur að meðýmsum ráðum hafa ráðamennheims reynt að ráðast gegn fá-
tækt og með misjöfnum árangri – því
miður, oftast litlum sem engum. Fá-
tækt er böl sem þjakar alltof stóran
hluta jarðarbúa.
Í viðskiptablaði Morgunblaðsins á
fimmtudag, í viðtali við Karl Þor-
steins fjárfesti, var m.a. fjallað um
svonefnda örlánastarfsemi og á nýjan
leik í forsíðufréttaskýringu í Morg-
unblaðinu í gær.
Hagfræðingurinn Mohammed
Yunus frá Bangladesh er algjör
brautryðjandi á þessu sviði, enda
fengu hann og banki hans Grameen-
banki friðarverðlaun Nóbels í fyrra
fyrir þátt sinn í baráttunni gegn fá-
tækt í Bangladesh.
Með ýmsum hætti hefur örlána-
starfsemi eins og sú sem Yunus hóf í
heimalandi sínu fyrir um þremur ára-
tugum breiðst út um öll þróunarlönd
heims þar sem lánastarfsemin geng-
ur út á að hjálpa fólki til þess að
hjálpa sér sjálft. Í mörgum landanna
er það svo að konur eru í miklum
meirihluta þeirra sem njóta örlán-
anna. Þannig er það t.d. með banka
Yunus, Grameen-banka að 97% lán-
takenda eru konur.
Í síðasta hefti tímaritsins The Eco-
nomist er fjallað um aukinn hagvöxt í
löndum Suður-Ameríku og hvernig
stjórnvöld í mismunandi löndum hafa
sagt fátækt stríð á hendur og í mörg-
um tilfellum náð alveg þokkalegum
árangri, t.d. í Mexíkó, Brasilíu og
Chile.
Raunar virðist sjálfshjálparpró-
gramm stjórnvalda í Chile, Chile Sol-
idario, sem stjórnvöld hrintu í fram-
kvæmd árið 2002 til baráttu gegn
fátækt, vera uppbyggt á nokkurn
veginn sama hátt og örlánastarfsem-
in og árangurinn af starfi pró-
grammsins undraverður, aðeins
fimm árum eftir að það hófst.
Þannig hefur tekist að fjölga at-
vinnutækifærum mikið í Chile, t.d.
með því að láta konum í té sauma-
vélar og þær hafa eftir það framfleytt
sér og fjölskyldum sínum; þær hafa
með velgengni sinni, náð að færa út
kvíarnar og kaupa fleiri saumavélar
sjálfar og reka eigin fyrirtæki.
Meðal annars til þessa prógramms
má rekja ástæður þess, að þeim sem
lifa við eða undir fátæktarmörkum í
Chile hefur fækkað mun örar en í öðr-
um löndum Suður-Ameríku. Þeir sem
lifðu undir fátæktarmörkum í byrjun
tíunda áratugar liðinnar aldar töldust
vera tæp 40% þjóðarinnar, en í dag,
samkvæmt The Economist, er hlut-
fall fátækra í landinu um 13%, á með-
an meðaltal fátækra í öðrum löndum
Suður-Ameríku er nálægt 40%, en
var nálægt 50% um 1990.
Stöðugur, en hófstilltur hagvöxtur,
tilurð nýrra atvinnutækifæra, ásamt
æ minni verðbólgu, hafa svo auðvitað
haft sín áhrif til þess að þessar þjóð-
félagsumbætur í Chile hafa orðið að
veruleika, öllum til hagsbóta, en auð-
vitað fyrst og fremst þeim sem
bjuggu við lökustu kjörin og þurftu
mest á umbótunum að halda.
Sennilega gæti margt í starfi Chile
Solidario og örlánabanka eins og
Grameen orðið stjórnvöldum þróun-
arlanda og þeim sem stýra þróunar-
aðstoð góður vegvísir að árangurs-
ríkara starfi, til hagsbóta fyrir þá
fátækustu í heiminum.
SKYNSAMLEG ÁKVÖRÐUN
Það er skynsamleg ákvörðun hjáEinari K. Guðfinnssyni sjávarút-
vegsráðherra að gefa ekki út fleiri
leyfi til hvalveiða. Forsenda sem ráð-
herrann gefur fyrir þessari ákvörðun
er sú að hvalkjötið frá því í fyrra hafi
ekki selzt og að ekki sé grundvöllur
fyrir hvalveiðum ef enginn markaður
sé fyrir afurðirnar.
Þetta er auðvitað rétt.
Aðalatriðið er að hvalveiðum verð-
ur ekki haldið áfram. Þar með er
komið í veg fyrir að við Íslendingar
verðum fyrir búsifjum úti í heimi af
þeim sökum.
Hin stóru orð Kristjáns Loftssonar
um að hann gæti selt hvalkjötið hafa
ekki staðizt. Væntanlega voru hval-
veiðar hans á síðasta ári eins konar
dauðateygjur hvalveiðanna.
Þótt sjávarútvegsráðherra taki
ákvörðun sína á þeirri forsendu að
enginn markaður sé fyrir hvalkjöt er
ljóst að þeir eru margir um víða ver-
öld sem telja að ekki eigi að drepa
hvali, hvort sem markaður er fyrir
hvalkjöt eða ekki.
Hér á Íslandi eru skiptar skoðanir
um það. Sú tilfinning er djúp í sálar-
lífi þjóðar sem í aldir hefur lifað á
fiski og fiskveiðum að sjálfsagt sé að
drepa hvali. En þeim fjölgar líka
stöðugt sem eru annarrar skoðunar
og telja meiri tekjur að hafa með því
að sýna ferðamönnum hvali en að
drepa þá. Hvalir eru stórkostlegar
skepnur og samfélag þeirra er ekki
síður áhugavert rannsóknarefni en
samfélag fjallagórillunnar sem komst
í heimsfréttir um daginn vegna þess
að hún er að verða útdauð af völdum
mannskepnunnar.
Nú geta hvalaskoðunarfyrirtækin
rekið starfsemi sína í friði. Nú geta
útflytjendur á fiskafurðum okkar
starfað án truflana vegna andstöðu
við hvalveiðar okkar. Nú geta þeir
sem vinna að útflutningi á íslenzkum
landbúnaðarafurðum selt þær vörur
án þess að kljást við vandamál vegna
hvalveiða okkar. Og nú þurfa ís-
lenzku útrásarfyrirtækin – eins og
Baugur sem mótmælti hvalveiðunum
í fyrra – ekki að hafa áhyggjur af því
að hvalveiðar hafi neikvæð áhrif á
viðskiptaumsvif þeirra. Þeir sem
annast þjónustu við ferðamenn þurfa
heldur ekki að hafa áhyggjur.
Það þarf stundum sterk bein til
þess að breyta um stefnu en það hef-
ur Einar K. Guðfinnsson nú gert og
að því er vegsauki fyrir hann.
Vonandi verða ekki frekari umræð-
ur um hvalveiðar við Ísland. Við eig-
um þvert á móti að snúa blaðinu við
og gerast mesta umhverfisverndar-
þjóð í heimi. Og markaðssetja afurðir
okkar sem slíkar.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Þetta er í fyrsta sinn sem ég kemhingað til lands sem venjulegurborgari en ekki til að tefla,“ segirGarrí Kasparov, stjórnmálamaður
og fyrrverandi heimsmeistari í skák, sem er
staddur hér á landi ásamt eiginkonu sinni,
Daríu Kasparovu. „Þetta er því miður bara
stutt ferð, við förum á mánudag en mig hef-
ur alltaf langað til að sjá meira af landinu
með konunni minni. Einu sinni man ég að ég
skoðaði Bláa lónið í einni ferðinni minni
hingað en náði ekki að prófa að fara í vatnið!
Nú vonumst við til að sjá meira.“
Kasparov er minntur á að skákstíl hans
var eitt sinn líkt við stíl ballettdansarans
Mikhaíls Baryshníkovs, hann hafi verið jafn
óbugandi rómantískur. „Þeir sem ekki geta
neitt á dansgólfinu finna sér annan vett-
vang!“ svarar Kasparov. Aðspurður um
efnilega skákmenn sem geti lyft skákinni
upp í sömu hæðir nefnir hann Norðmanninn
Carlsen og einnig Karjakín, þeir hafi mikinn
baráttuvilja.
En Kasparov er hættur að tefla op-
inberlega, hann er orðinn stjórnmálamaður
og oft í heimsfréttum vegna þeirra afskipta
sinna. Hann er spurður um ástandið í Rúss-
landi og vandar ekki Vladímír Pútín forseta
kveðjurnar, segir að vilji menn kynna sér
eitthvað sambærilegt sé hentugast að kynna
sér frægar kvikmyndir Mario Puzo um
„Guðföðurinn“, mafíuforingja í Bandaríkj-
unum. Kasparov hefur m.a. kallað rúss-
neska forsetann „Don Pútín“ í blaðagrein í
Bandaríkjunum.
„Pútín er nú að teyma Rússland aftur til
KGB-áranna en eina hugmyndafræðin er
peningar og völd,“ segir hann.
„Annaðhvort verða breytingar í Rúss-
landi eða samfélagið hrynur. Kerfið virkar
ekki. Þrátt fyrir olíugróðann er stöðugt
kreppuástand vegna þess að utan Moskvu
og Pétursborgar lagast málin ekki neitt.
Þegar kafað er undir þessa yfirborðshag-
sæld og stöðugleika ríkir örvænting og 85%
þjóðarinnar sjá engar breytingar til bóta.
Hátt olíuverð gerir þeim að vísu kleift að
tryggja sæmilegan frið í mestöllu landinu
sem stendur. En um leið og olíugróðinn er
búinn fer ríkið á hausinn nema komið verði
á umbótum. Þetta er ekki björt framtíð.
Afnám ritskoðunar yrði Pútín að falli
Ég hef sagt að ef ekki yrði beitt neinni rit-
skoðun í sjónvarpinu í tvær vikur myndi það
duga til að ríkisstjórnin félli. Þetta fullyrði
ég og hunsa þá það sem fólk segir við frétta-
menn með bækistöðvar í Moskvu. Fólk hef-
ur grun um að eitthvað mikið sé að, það veit
ég því að ég hef ferðast mikið um landið og
rætt við almenna borgara. Þrátt fyrir allan
olíugróðann er efnahagsástandið slæmt,
vegirnir eru ekki lagfærðir, innviðirnir eru
að grotna niður. Fólk hefur grun um að
ástæðan sé að skriffinnar í stjórnunar-
stöðum hafi allt of mikil völd. En þegar dælt
er út endalausum áróðri í anda Goebbels er
ekki alltaf auðvelt fyrir venjulegt fólk utan
helstu byggðakjarna að verjast honum.
Við erum aðeins með eina útvarpsstöð,
Ekkó, sem ekki er opinber áróðursstöð og
hún er reyndar líka, amk. tæknilega séð, í
eigu orkurisans Gazprom. Hún hóf útsend-
ingar 1991 og ég var reyndar stjórn-
arformaður hennar fyrstu fimm árin, þessi
stöð hefur talsverða útbreiðslu. Þar eru
kynnt margvísleg viðhorf. Þarna tjá sig
stuðningsmenn stjórnar Pútíns, einnig þjóð-
ernissinna, kommúnista, frjálslyndra, allra
helstu sjónarmiða. Þarna eru fluttir inn-
hringingarþættir þar sem fólk tjáir sig og
80–90% þeirra sem nefna Pútín eru andvígir
honum.
Þetta er vegna þess að hlustendur Ekkó
geta borið saman málflutning stjórnarliða
og stjórnarandstæðinga. Ég er þess vegna
sannfærður um að ef umræður yrðu frjálsar
og opinskáar í stærstu fjölmiðlunum myndu
verða breytingar. En stjórnin mun að sjálf-
sögðu ekki leyfa það. Spurningin er hve
lengi henni tekst að halda lokinu á katlinum,
hvenær þetta springur hjá ráðamönnum.
Kannski tekst þeim að komast klakklaust í
gegnum 2008 en ekki mikið lengur. Nú er
svo komið að meira að segja fólk sem var
hliðhollt Pútín er búið að átta sig á því að
þetta er mafía, lið skúrka sem stjórnar land-
inu eins og þetta sé þeirra eigið fyrirtæki.
Allt kerfið snýst um að tryggja fjárhagslega
hagsmuni valdhafanna.“
Þrátt fyrir þetta viðurkennir Kasparov að
sumt sé skárra í Rússlandi Pútíns en Sov-
étríkjunum, enn séu t.d. lýðréttindi meiri en
í tíð kommúnista og sé þar byggt á arfi
Jeltsíns. En verið sé að grafa undan þeim
réttindum og búið sé að eitra hug margra
Rússa gagnvart lýðræði vegna efnahags-
hrunsins í tíð Jeltsíns og afnáms lýðræð-
isstofnana í tíð Pútíns. Mörgum finnist ekki
ástæða til að berjast fyrir nútímalegu
stjórnarfari, tilraunir í þá veru hafi ekki
fært þeim neitt.
– Hvað finnst rússneskum almenningi um
mál auðkýfingsins Míkhaíls Khodorkovskís
sem nú er í fangelsi í Síberíu?
„Ég held að viðhorfið sé svolítið að breyt-
ast. Sjáðu til, það er alltaf ákveðin samúð í
Rússlandi með fólki sem hafnar í fangelsi!
Fyrir fjórum árum fögnuðu margir. „Pútín
er að gera atlögu að ólígörkunum,“ sögðu
þeir. Nú vita menn að þetta snerist ekki um
ólígarka heldur atlögu gegn manni sem var
á móti Pútín. Fólk sér í hendi sér að þarna
fengu menn Pútíns tækifæri til að leggja
undir sig öflugasta einkarekna orkufyrirfyr-
irtækið, Yukos [sem Khodorkovskí stýrði].
Þar eru enn ólígarkar við stjórnvölin, þeir
fóru ekki neitt.“
– Margir á Vesturlöndum reyna enn að
verja Pútín. Er þetta eins konar frið-
kaupastefna?
„Þeir græða nú margir peninga á þessu.
Að sumu leyti minnir þetta á friðkaupa-
stefnuna sem lýðræðisþjóðirnar reyndu
[gagnvart Hitler] á fjórða áratugnum. En
þeir sem reyndu að friða Hitler gerðu sér þó
amk. einhverjar hugmyndir um að þeir
væru að koma í veg fyrir stríð. Nú er engin
hætta á s
sama og S
aðarleg b
eru geysi
hverfa í v
Pening
mörg ves
lega í Rús
Vestræn
rússneska
koma pen
sjáum þen
og oft ábe
Sviss, í E
ljóst er að
að ræða m
fjárfestir
neskir ba
vestrænu
mikill bís
um mann
Svara þa
Þegar Pú
vestur á b
ir peninga
væru ster
að nóg væ
ast, fjölþj
áhrif og e
tjóni. Ég
ósátt við a
selji Írön
svara me
Hann v
til óvinsam
sömu myn
veg nóg u
ráðamann
og valda þ
þetta er p
að líka va
Annaðhvort ver
Rússlandi eða s
Garrí Kasparov er í stuttu
leyfi á Íslandi og er þetta í
fyrsta sinn sem hann kemur
ekki hingað til að tefla.
Hann segist í viðtali við
Kristján Jónsson vita ofur
vel að sér sé hætta búin í
Rússlandi af hálfu stjórn-
arsinna. En hann vilji berj-
ast fyrir lýðræði og mann-
réttindum í föðurlandi sínu.
Hörð gagnrýni Garrí Kasparov, fyrrverandi heimsmeist
búið að átta sig á því að þetta er mafía, lið skúrka sem st
Í HNO
»Gaarm
gyðing
sjö ára
meista
Anatól
22 ára
tefla op
var þá
skákm
ur feng
arov en
styrk s