Morgunblaðið - 01.12.2007, Blaðsíða 36

36 LAUGARDAGUR 1. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
1. DESEMBER
Hinn 1. desember er einn afmerkustu dögum í sögu ís-lenzku þjóðarinnar. Þann
dag árið 1918 öðluðust Íslendingar
fullveldi, sem var mikilvægur áfangi
á leið til fulls sjálfstæðis á Þingvöll-
um hinn 17. júní árið 1944.
Lengi vel héldu stúdentar við Há-
skóla Íslands 1. desember hátíðlegan
með glæsilegum hætti. En fyrir hálfri
öld var 1. desember landsmönnum
enn í fersku minni. Nú styttist í 90
ára afmæli fullveldisins og smám
saman hefur dofnað yfir mikilvægi
þess í minningunni, bæði hjá hinum
yngri og þeim eldri.
Það væri vel til fundið að snúa
þessari þróun við að ári liðnu, þegar
einungis 10 ár verða eftir í 100 ára af-
mæli fullveldisins.
Sú skylda hvílir ekki sízt á stúd-
entum við Háskóla Íslands, sem með
þeim hætti mundu líka skapa sér
ákveðna sérstöðu meðal háskólastúd-
enta almennt á Íslandi.
Það er auðvelt að finna 1. desember
hlutverk á ný. Til hátíðahalda þann
dag á að vanda vel. Umræðuefni
dagsins á alltaf að vera einhver þátt-
ur í utanríkis- og sjálfstæðismálum
íslenzku þjóðarinnar. Sá þáttur, sem
einna mest er til umræðu þá stundina
eða mikilvægt er að minna á. Aðal-
ræðumann í Háskóla Íslands 1. des-
ember á alltaf að velja með góðum
fyrirvara og gefa þeim hinum sama
því góðan tíma til að undirbúa mál
sitt. Það á að vera einhver mesta virð-
ing, sem einstaklingi, karli eða konu,
er sýnd að bjóða þeim hinum sama að
vera aðalræðumaður á hátíðardag-
skrá í Háskóla Íslands.
Fyrir hálfri öld voru stórpólitísk
átök um það hver skyldi vera ræðu-
maður á hátíðarsamkomu í Háskóla
Íslands á fullveldisdaginn. Samfélag
okkar hefur breytzt og engin ástæða
til að standa í slíkum barnaskap nú.
En daginn sjálfan, fullveldisdaginn,
eigum við Íslendingar að endurreisa.
Þeir, sem unnu að gerð sam-
bandslagasamningsins við Dani 1918,
skipa merkan sess í sögu sjálfstæð-
isbaráttu þjóðarinnar. Þeirra manna
eigum við að minnast með sérstökum
hætti. Margt hefur verið skrifað um
þessa samningsgerð en nú er tíma-
bært að sagnfræðingar samtímans,
sem sjá sögulega atburði með öðrum
augum en fyrirrennarar þeirra, fái
tækifæri til að endurmeta sam-
bandslagasamninginn og aðdraganda
hans. Nú er tímabært að tekin verði
ákvörðun um ritun sögu sjálfstæðis-
baráttunnar fram á fullveldisdaginn
1918 og að sú saga verði gefin út hinn
1. desember 2018.
Slík saga verður ekki rituð á einu
ári en það er tímabært að huga að rit-
un hennar og sögu þeirra manna, sem
þar komu mest við sögu. Enn er lif-
andi fólk, sem tengdist þessum
mönnum, man þá og í fjölskyldum
þeirra lifa sögur um þessa samnings-
gerð, sem ástæða er til að halda til
haga.
Ritun sögu fullveldisins er ákvörð-
un, sem Alþingi sjálft á að taka.
KONUR OG ÍSLAMSKT RÉTTARFAR
Réttarfar í Sádi-Arabíu er ekkihliðhollt konum. Nú er fyrir
æðsta dómstól landsins mál konu,
sem var dæmd til að verða barin með
svipu eftir að hún ákærði sjö menn
sem nauðguðu henni og manni sem
var með henni með hrottalegum
hætti. Mál þetta hefur ekki aðeins
vakið umtal utan Sádi-Arabíu, heldur
einnig innanlands og hafa komið fram
kröfur um umbætur. Konan var upp-
haflega dæmd til 90 svipuhögga fyrir
að vera með manni, sem hún var ekki
gift. Þegar hún áfrýjaði var dómurinn
þyngdur um helming og lögmaður
hennar sviptur starfsleyfi.
Eftir að dómurinn var kveðinn upp
yfir konunni hefur henni, manni
hennar og lögmanninum verið bann-
að að tjá sig opinberlega. Stjórnvöld í
landinu tjá sig hins vegar að vild og
hefur dómsmálaráðuneytið ítrekað
vegið að henni með sinni lýsingu á því
sem gerðist. Sú lýsing stangast í
grundvallaratriðum á við lýsingu
dómstóla.
Hvorki konan né lögmaður hennar
hafa fengið að sjá dóminn, en niður-
staðan virðist byggð á framburði
nauðgaranna sjö, sem dæmdir voru í
fimm til sjö ára fangelsi.
Staða kvenna í Sádi-Arabíu er veik.
Konur þar fá ekki einu sinni að aka
bifreiðum. Réttarkerfið byggist á
lögum íslams, sharia, og eru fjórir
skólar í túlkun þeirra. Í Sádi-Arabíu
er stuðst við stranga túlkun wahabb-
ista. Í þeim réttarheimi eiga konur,
sem eiga samneyti við aðra menn en
eiginmenn sína, ekki í mörg hús að
venda.
Konur eiga undir högg að sækja í
öllum þeim löndum, sem byggja rétt-
arkerfi sitt á sharia. Í Pakistan er tal-
ið að átta af hverjum tíu konum, sem
sitja í fangelsi, afpláni dóm fyrir
„ólöglegt kynlíf“, sem merkir kynlíf
utan hjónabands. Engir karlar sitja í
fangelsi í Pakistan fyrir slík brot.
Gagnrýnendur þessa réttarfars eru
hins vegar ekki allir á því máli að rót
vandans sé í hinum íslömsku lögum,
heldur túlkun dómara á þeim. Til
dæmis sé nánast ógerningur að sanna
„ólöglegt kynlíf“ því að samkvæmt
bókstafnum þurfi að vera fjögur vitni
að „glæpnum“. Því hefur meira að
segja verið haldið fram að þessum
lögum hafi verið ætlað að vernda kon-
ur gegn rógi, en nú hafi þeim verið
snúið á haus.
Hinn upprunalegi tilgangur lag-
anna kemur fórnarlömbum þessa
réttarfars hins vegar að litlu gagni.
Stjórnvöld Sádi-Arabíu liggja nú
undir miklum þrýstingi um að snúa
við dómnum um svipuhöggin. Engin
leið er að átta sig á hvort það mun
gerast. En réttarfar í Sádi-Arabíu
þarfnast greinilega endurskoðunar
og vonandi hefur sú umræða, sem mál
konunnar hefur vakið, einnig áhrif í
öðrum löndum þar sem réttarfar
byggist á íslömskum lögum.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Eftir Egil Ólafsson
egol@mbl.is
Þegar spár markaðsaðila umverðbólgu ganga ekki eftirverða viðbrögð á skulda-bréfamarkaði hér á landi
þveröfug við það sem gerist annars
staðar í heiminum. Hér á landi
lækka vextir ef verðbólga er yfir
væntingum, en hækka ef verðbólga
er minni en spáð var. Þetta sýnir
rannsókn sem Kaupþing hefur gert.
Hreiðar Már Sigurðsson, forstjóri
Kaupþings, segir að skýringin á
þessu sé verðtryggingin. Hún sé
séríslenskt fyrirbæri og valdi því að
stýrivaxtavopn Seðlabankans virki
seint og illa.
Kaupþing hafði forystu um að
bjóða lán á lágum vöxtum í sam-
keppni við Íbúðalánasjóð árið 2004.
Þá var haft eftir þér að Kaupþing
treysti sér til að bjóða fasteigna-
kaupendum upp á þessi kjör í lang-
an tíma. Núna hafa vextir bankanna
hækkað mikið og lánakjör sem fólki
standa til boða eru slæm. Hvers
vegna var þetta tímabil lágra vaxta
svona stutt?
„Þegar við komum inn á þennan
markað buðum við viðskiptavinum
okkar rúmlega 4% vexti auk verð-
tryggingar. Þetta voru arðbær við-
skipti fyrir báða aðila og á mun hag-
stæðari kjörum en áður höfðu
þekkst. Við teljum að við höfum
raunverulega fært markaðinn til nú-
tímahorfs. Við verðum að muna að á
þessum tíma gastu ekki fengið
íbúðalán á góðum kjörum nema með
því að selja íbúðina þína, þ.e.a.s.
íbúðabanki ríkisins veitti ekki lán
nema við kaup eða sölu íbúðar. Enn-
fremur var hámarkslánið mjög lágt.
Við teljum að þessi hækkun íbúða-
verðs sem varð með tilkomu okkar
inn á markaðinn hafi leitt til leið-
réttingar á íbúðaverði á Íslandi, sem
var óeðlilega lágt á þeim tíma.
Þegar við hófum að bjóða verð-
tryggð íbúðalán með fyrsta veðrétti
í samkeppni við íbúðabanka ríkisins
voru stýrivextir Seðlabankans u.þ.b.
6%. Nú eru þessir vextir komnir í
13,75%. Við eigum engan annan
kost en að láta þessa vexti, sem
Seðlabankinn ákveður, endurspegl-
ast í okkar vöxtum.
Ég tel að það eina sem megi
gagnrýna okkur fyrir sé að við byrj-
uðum ekki að hækka vextina fyrr.
Við töldum hins vegar að þetta
þensluskeið yrði ekki jafnlangt og
síðan hefur komið á daginn.“
Hefur Kaupþing tapað á lánveit-
ingum til fasteignakaupa að und-
anförnu?
„Við erum ánægð með þau útlán
sem við erum með og höfum mjög
góðar tryggingar. Við höfum lánað
að meðaltali 56% á móti verðmæti
eignanna. Gæði útlána eru mjög
mikil og vanskil eru lítil, en arðsem-
in hefur farið minnkandi eftir því
sem Seðlabankinn hefur hækkað
vexti.
Það verður líka að hafa í huga að
eftir að við fórum að bjóða íbúðalán
hefur útibúanetið orðið hagkvæm-
ara. Starfsmönnum í viðskipta-
bankaþjónustu okkar hefur ekki
fjölgað á undanförnum fjórum ár-
um, en viðskiptin stóraukist.“
Er eðlilegt að neita lántakendum
um að yfirtaka eldra lán með lægri
vöxtum?
„Sumir hafa gengið svo langt að
tala um þetta sem mannréttinda-
brot, en það er það að sjálfsögðu
ekki. Við erum að veita þessi lán til
okkar viðskiptavina. Viðskiptavinur
sem upphaflega tók lánið nýtur þess
að geta fært lánið á aðra eign, en við
erum ekki tilbúnir að lofa öðrum að-
ilum að taka yfir þau lán sem við
veittum þessum viðskiptavinum á
þessum kjörum.“
Nú er veðið það sama og þið hafið
væntanlega traust á þeim sem óskar
eftir að taka yfir lánið?
„Já, en það er nýr lántakandi sem
kemur í viðskipti við okkur og við
höfum leyfi til að semja upp á nýtt
við hann.“
Ef horft er á þessi mál frá sjón-
arhóli þess sem er að kaupa íbúð í
fyrsta skipti þá er ljóst að hann er í
afar erfiðri stöðu. Lánakjör hafa
versnað og fasteignaverð hefur
hækkað mikið.
„Það er ljóst að lánakjörin eru
ekki eins góð og áður, en það er ein-
mitt það sem Seðlabankinn hefur
viljað ná fram. Hann vill kæla hag-
kerfið. Þegar menn sjá að það er
einhver kólnun að eiga sér stað
mega þeir ekki koma hlaupandi og
heimta sértækar aðgerðir.
Það sem er öðruvísi í dag en áður
en við komum inn á þennan markað
er að nú er hægt að fá meiri fjár-
mögnun. Ég ætla hins vegar ekki að
mótmæla því að það var þægilegra
að kaupa sína fyrstu íbúð fyrir
nokkrum árum þegar vextir voru
lægri og fasteignaverð lægra.“
Rót vandans liggur
í verðtryggingu
Hvaða breytingar telur þú að þurfi
að verða svo vextir af íbúðalánum
fari að lækka á ný?
„Eitt af því sem gerir efnahags-
stjórn mjög erfiða er þetta sér-
íslenska fyrirbæri, verðtryggingin.
Ég er ekki viss um að ástæða þess
að aðrar þjóðir hafa ekki tekið þetta
upp sé sú að þær hafi bara ekki fatt-
að hvað þetta er frábært fyr-
irkomulag!
Kaupþing gerði nýverið athugun
á því hvað hefur gerst með verð-
tryggða vexti þegar verðbólgan hef-
ur verið meiri eða minni en vænt-
ingar markaðarins gerðu ráð fyrir.
Við skoðuðum einfaldlega hvað ger-
ist á markaði daginn sem verðbólgu-
tölur birtast. Það sem kom í ljós er
að verðtryggðir vextir lækka á
markaði þegar verðbólga er meiri
en markaðurinn gerði ráð fyrir, en
vextir hækka hins vegar þegar verð-
bólga er minni en spáð var. Í öllum
öðrum hagkerfum hækka vextir
þegar verðbólga reynist vera meiri
en markaðsaðilar höfðu spáð. Á Ís-
landi gerist hið þveröfuga. Vextir á
markaði lækka.
Við síðustu mælingu reyndist
verðbólgan hafa aukist í mánuðinum
um 0,6%, en markaðsaðilar höfðu
spáð 0,3% hækkun. Verðtryggðir
vextir lækkuðu og íbúðabanki rík-
isins gat farið í útboð á lægri vöxt-
um en ella. Þetta sýnir vandann sem
Seðlabankinn er í.
Ástæðan fyrir þessu er í sjálfu sér
einföld. Þegar fjárfestar fá 0,6%
hækkun á skuldabréfin í einum mán-
uði vegna meiri verðbólgu þá kaupa
þeir slík bréf og vextir á þeim lækka.
Ég er ekki með neina einfalda
lausn á því hvernig við getum kom-
ist út úr verðtryggingunni. Það get-
ur gerst með tvennum hætti, annað
hvort með því að taka á þessum ís-
lenska veruleika eða með því að
taka upp evru.
Þarna er að mínu mati rót vand-
ans. Stýrivextir Seðlabankans hafa
á þremur árum hækkað úr 6% í
13,75%, en vextir íbúðabanka rík-
isins hafa hækkað úr 4% í 5%.“
Óheilbrigt ástand
Þú telur að stjórnvöld verði að taka
á þessu ef við eigum að komast út úr
þessum háu vöxtum?
„Ég held að það megi gagnrýna
stjórnvöld fyrir eitt. Íslenska ríkið á
tvo banka, Seðlabanka Íslands og
íbúðabanka ríkisins, sem
sína áttina. Á undanförnu
árum hefur Seðlabankinn
og hækkað vexti, en íbúða
isins hefur reynt með öllu
tækum ráðum að halda vö
niðri. Þetta hefur gert það
um að rekstrarárangur ís
fyrirtækja ræðst ekki af þ
góðir rekstrarmenn eru h
hversu menn eru góðir í þ
fyrir um hreyfingu gjaldm
hreyfinga vaxta. Þetta er
óheilbrigt ástand.“
Telur þú að stýrivaxtat
bankans virki ekki?
„Til þess að stýrivaxtat
bankans virki þarf að hafa
kauphegðun fólks, á neysl
fjárfestingar. Meðan við e
þessa tvo þætti, annars ve
tryggða vexti og hins vega
banka í eigu ríkisins, sem
sem hann getur til að vinn
markmiðum hins bankans
við fastir í þessari stöðu.“
Þú ert þá þeirrar skoðu
ættum að vera með óverð
vexti af íbúðalánum?
„Já, þá værum við með
sem væri miklu öflugra og
að þá myndu verðbólguvæ
minnka. Vandamálið er að
vaxtavopnið virkar á mjög
hluta kerfisins og virkar þ
mjög seint.
Það er að sjálfsögðu erf
segja við fólk að það sé be
vera með 13,75% óverðtry
af íbúðalánum, en ég tel a
væru óverðtryggð þá vær
ekki 13,75% heldur töluve
Töpuðu 7,5 milljörðum
á skuldavafningum
Mig langar þá til að víkja
unni á fjármálamörkuðum
ur breyst mjög snögglega
verra. Hvað gerðist?
„Þarna er á ferðinni inn
vandi. Aðstæður breyttus
heimi og það hafði víðtæk
heima. Ástæðan fyrir því
hefur snert Ísland meira e
fjármálamarkaði er að ba
eru mjög stór hluti af íslen
hlutabréfamarkaði. Um 9
lenskum hlutabréfamarka
bankar eða fjármálafyrirt
Vextir lækka þega
meiri en markaðsa
Forstjóri Kaupþings segir að
til að vextir lækki á ný þurfi að
afnema verðtryggingu lánsfjár
Bjartsýnn Hreiðar Már S