Morgunblaðið - 10.12.2007, Blaðsíða 20

20 MÁNUDAGUR 10. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
HRÆÐSLAN OG NAFNLEYND
Sl. laugardagsmorgun barst rit-stjórn Morgunblaðsins bréf fráökumanni jeppa, sem lenti í al-
varlegu bílslysi skammt frá álverinu í
Straumsvík sl. fimmtudag. Ökumað-
ur bílsins bað Morgunblaðið að birta
yfirlýsingu frá sér um tildrög slyss-
ins vegna „illgjarns og kvikindislegs
bloggs“ á blog.is, bloggsíðum Morg-
unblaðsins. En jafnframt óskaði öku-
maðurinn eftir því, að yfirlýsingin
yrði birt án þess að nafn viðkomandi
kæmi fram vegna hótana, sem fram
hefðu komið í sinn garð.
Þótt það gangi gegn grundvallarat-
riðum í ritstjórnarstefnu Morgun-
blaðsins, enda búið að hreinsa nafn-
lausan texta út úr blaðinu öllu á
undanförnum áratugum nema í dálki
Velvakanda, var ákvörðun tekin um
það á laugardagsmorgun að verða við
þessari ósk og yfirlýsingin var birt
hér í blaðinu í gær. Ástæðan var sú,
að það var augljóslega mikilvægt fyr-
ir þá, sem hlut eiga að máli, að koma
ákveðnum skýringum á framfæri
vegna þessa slyss.
Það er hins vegar óhugnanlegt
hversu algengt það er orðið að fólk
óski eftir birtingu undir nafnleynd af
ótta við hefndaraðgerðir.
Bloggið er mál út af fyrir sig. Þar
er orðinn til vettvangur, þar sem ein-
hver hópur fólk virðist fá útrás fyrir
sínar verstu kenndir með svívirðing-
um og rógi um annað fólk. Um leið og
bloggið hefur galopnað umræður í
samfélaginu meir en nokkru sinni
fyrr fer það með umræðurnar hundr-
að ár aftur í tímann, þegar það var
eitt helzta sport þeirra, sem skrifuðu
í blöð, að vega að andstæðingum sín-
um undir nafnleynd.
Fyrir nokkrum vikum birti Morg-
unblaðið nafnlaust bréf, þar sem aug-
ljóslega var talað af þekkingu um
samskipti stórmarkaða og birgja.
Höfundarnir treystu sér ekki til að
skrifa undir fullu nafni af ótta við
hefndaraðgerðir.
Snemma í nóvember birti Morgun-
blaðið grein eftir einn af blaðamönn-
um blaðsins, Agnesi Bragadóttur,
þar sem hún vakti athygli á því, að í
greinum hennar fyrr á þessu ári um
meint kvótasvindl hefði hún orðið að
styðjast við nafnlausar heimildir
vegna þess, að viðmælendur hennar
hefðu ekki þorað að koma fram undir
fullu nafni af ótta við hefndaraðgerð-
ir.
Í byrjun nóvember kom fram hjá
öðrum blaðamanni Morgunblaðsins,
Pétri Blöndal, í umfjöllun hans um
málefni Orkuveitunnar og Geysir
Green, að hann yrði að vitna til lög-
fræðinga án þess að geta nafna
þeirra. Ástæðan var nokkuð ljós. Þeir
höfðu engan áhuga á að að þeim yrði
veitzt vegna skoðana þeirra á opin-
berum vettvangi, jafnvel með þeim
afleiðingum, að þeir fengju ekki verk-
efni, sem þeim hefðu ella staðið til
boða.
Hvers konar þjóðfélag er þetta að
verða? Hvað ætlar Alþingi að gera til
þess að verja stjórnarskrárvarið
tjáningarfrelsi landsmanna?
MÁL KOSOVO Í ÖNGSTRÆTI
Íslenska ríkisstjórnin hyggst eftirfund utanríkisráðherra aðildar-
ríkja Atlantshafsbandalagsins fyrir
helgi móta afstöðu sína til væntan-
legrar sjálfstæðisyfirlýsingar Kos-
ovo. Í raun hefur verið ljóst um
nokkurt skeið hvert stefndi með Kos-
ovo. Undanfarið hafa hins vegar
engu að síður farið fram viðræður
um framtíð héraðsins. Serbar lýstu
sig reiðubúna til að veita Kosovo
sjálfstjórn í flestum atriðum, en voru
ekki reiðubúnir til að ganga svo langt
að veita héraðinu sjálfstæði. Stjórn-
völd í Kosovo sætta sig aftur á móti
ekki við neitt minna en sjálfstæði. Í
dag verður Ban Ki Moon, fram-
kvæmdastjóra Sameinuðu þjóðanna,
greint frá því að viðræðurnar hafi
farið endanlega út um þúfur. Hashim
Thaci, sigurvegari kosninganna í
Kosovo í nóvember, hyggst nú lýsa
yfir sjálfstæði, en þó ekki fyrr en í
janúar þegar skýrsla SÞ um viðræð-
urnar liggur fyrir og stuðningur
Bandaríkjamanna, Evrópusam-
bandsins og NATO er vís.
Í átta ár hefur Kosovo verið undir
stjórn Sameinuðu þjóðanna – eins
konar nýlenda alþjóðasamfélagsins –
og ástandið þar er skelfilegt. Raf-
magn er skammtað, atvinnuleysi um
60% og meðallaun þeirra, sem hafa
vinnu, 240 evrur á mánuði eða tæpar
22 þúsund kr. Vinsældir SÞ eru því
ekki miklar. Ekki er traust á stjórn-
málamönnum mikið meira. Í kosn-
ingunum í nóvember náði þátttakan
ekki 45%. Mikill meirihluti íbúa Kos-
ovo, sem flestir eru af albönskum
uppruna, en þar er einnig serbnesk-
ur minnihluti, kýs sjálfstæði.
Bandaríkjamenn hafa sagt að þeir
styðji Kosovo. Evrópusambandið
stóð sig illa þegar gamla Júgóslavía
liðaðist í sundur. Nú er kominn ann-
ar prófsteinn á ESB og aftur ætlar
að reynast erfitt að knýja fram ein-
ingu. Sérstaklega draga Grikkir,
Kýpverjar, Rúmenar og Spánverjar
lappirnar. Þeir óttast kröfur minni-
hlutahópa heima fyrir verði fallist á
sjálfstæði Kosovo.
Ekki einfaldar stuðningur Rússa
við málstað Serba málið. Rússar geta
staðið í vegi fyrir því að öryggisráðið
álykti um framhald mála í Kosovo.
Hugmyndir um að næsta skref í átt
til sjálfstæðis Kosovo verði að SÞ
dragi sig í hlé og ESB taki að sér
uppbyggingu lögreglu og fleira auk
þess sem friðargæsluliðið verði
áfram til að gæta þess að réttindi
serbneska minnihlutans og serbnesk
menningarverðmæti verði virt munu
ekki hljóta náð fyrir augum Rússa í
öryggisráðinu.
Sjálfstæðisyfirlýsingu Kosovo mun
fylgja mikil spenna. Á hinn bóginn er
ljóst að við núverandi ástand verður
ekki búið lengur. Átta ár eru nógu
langur tími. Það er ekki kostur að
þvinga Kosovo-búa til að lúta ráða-
mönnum í Belgrað á ný. Menn eru
skiljanlega tvístígandi, en það mun
engu bjarga að slá málinu á frest.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
FYRIR ári síðan áætlaði Hag-
stofa Íslands að meðalútgjöld heim-
ilanna til kaupa á mat og drykkjar-
vöru væru 12,9% af
heildarútgjöldum
heimilanna og hafði
þá farið lækkandi um
nokkurt skeið. Bráð-
lega verða birtar nýj-
ar tölur og þá má
ætla að hlutfallið
lækki enn töluvert.
Þetta má lesa úr
þeim upplýsingum
sem Hagstofan safn-
ar og notar við sund-
urliðun neysluút-
gjalda og
neysluverðsvísitölu.
Þó hlutfall mat-
arútgjaldanna fari minnkandi í
samanburði við aðra útgjaldaliði er
það ekki vegna þess að verðlag á
matvælum fari lækkandi heldur
hækka aðrir liðir, eins og húsnæð-
iskostnaður, mun hraðar.
Þó hlutfall heimilanna til mat-
arinnkaupa fari lækkandi er samt
mikilvægt að halda matarverði sem
lægstu fyrir alla hlutaðeigandi,
neytendur, verslun í landinu og rík-
issjóð. Hér hafa verið teknar saman
ýmsar upplýsingar um þróun verð-
lags og sölu á matvælum sem ættu
að nýtast í upplýstri umræðu um
þetta sameiginlega hagsmunamál
þjóðarinnar.
Meiri tekjur af virð-
isaukaskatti eftir
matarskattslækkun
Tekjur ríkissjóðs af
virðisaukaskatti hafa
hækkað þó svo að mat-
arskatturinn hafi
lækkað úr 14% (á sum-
um matvörum 24,5%) í
7%, þann 1. mars síð-
astliðinn. Matarverð
hækkaði um 2,3% á
tímabilinu frá mars til
október, sem er í takt
við hækkanir á hinum
Norðurlöndunum, en velta dag-
vöruverslana jókst mun meira.
Á fyrstu 9 mánuðum ársins voru
tekjur ríkisins af virðisaukaskatti
8,7 milljörðum meiri en á sama
tímabili í fyrra, mælt á verðlagi
hvers árs. Í yfirlýsingu ríkisstjórn-
arinnar frá október 2006 var hins
vegar talið að aðgerðirnar myndu
leiða til þess að ríkissjóður yrði af
um 6 milljörðum kr. vegna aðgerð-
anna. Það virðist ekki vera
(Sjá mynd 1.)
Mikil veltuaukning dag
eftir skattalækkun
Í mars síðastliðnum varð
veltuaukning í dagvöruver
að við mánuðinn á undan sa
kvæmt smásöluvísitölu Ra
sóknaseturs verslunarinna
samanburðar varð um 10%
aukning í sama mánuði í fy
Eðlilegt er að draga þá ály
veltuaukningin hafi orðið í
tengslum við lækkun á virð
isaukaskatti og afnámi vör
Matarskattur og ve
Eftir Emil B. Karlsson
Emil B. Karlsson
Mynd 1. Tekjur ríkissjóðs af virðisaukaskatti janúar september 2006 og
2007 (millj. kr.). Heimild: Fjármálaráðuneytið.
Mynd 2. Veltuvísitala dagv
verðlagi. Heimild: Rannsó
» Þó hlutfall matútgjaldanna fa
minnkandi í sam-
anburði við aðra ú
gjaldaliði er það e
vegna þess að ver
matvælum fari læ
andi heldur hækk
ir liðir, eins og hús
iskostnaður, mun
hraðar.
Maður sér víða umbúðiraf matarpökkum fráBarnahjálp SÞ og öðr-um stofnunum, stór
hluti íbúanna lifir nú á matargjöfum.
En þessar stofnanir hafa líka átt í
stríði við hernámsyfirvöld sem tak-
marka mjög aðgang að Gaza. Hliðin
hafa verið opnuð einu sinni í viku
fyrir vöruflutninga og þá nokkra
klukkutíma á dag sem er engan veg-
inn nóg,“ segir Sveinn Rúnar
Hauksson, læknir og formaður fé-
lagsins Ísland-Palestína, sem ferð-
aðist um hernumdu svæðin í nær
þrjár vikur í nóvember.
Sveinn Rúnar var í námsferð til að
kynna sér aðstæður í heilbrigð-
ismálum og hitta samstarfsaðila á
borð við dr. Mustafa Barguthi, for-
seta Læknishjálparsamtakanna í
Palestínu, jafnframt afhenti Sveinn
þeim fé sem félagið safnaði hér á
landi handa Palestínumönnum.
„Ekki síst vildi ég komast inn á
Gazasvæðið og hitta kollega þar og
fulltrúa stjórnar Hamas sem í reynd
ræður yfir Gaza,“ segir Sveinn Rún-
ar. „Þótt þjóðstjórn Hamas-
mannsins Ismael Haniyeh hafi verið
leyst upp er hann í reynd forsætis-
ráðherra Gaza, þar er önnur palest-
ínsk stjórn, til hliðar við þá sem situr
í Ramallah á Vesturbakkanum. Mér
fannst mjög áhugavert að hitta heil-
brigðisráðherra þeirra, dr. Naim og
heyra frá honum hvernig staðan
væri. Það er mikilvægt að halda
sambandi við alla aðila og reyna að
rjúfa þessa einangrun, þetta umsát-
ur um Gaza.“
Harkalegt á Vesturbakkanum
en ólýsanlegt á Gaza
Sveinn segir að hernámið sé enn
harkalegt á Vesturbakkanum en
meðferðin á Gazabúum sé bók-
staflega ólýsanleg. Þar sé fólki refs-
að grimmilega fyrir það að íbúar
herteknu svæðanna skuli á sínum
tíma hafa veitt Hamas öflugan
meirihluta á þjóðþinginu í frjálsum
og lýðræðislegum kosningum.
„Ég kom á sjúkrahús í Jabalyia-
flóttamannabúðunum á Gaza, í þeim
búa um 150.000 manns en alls er yfir
ein og hálf milljón á öllu Gaza. Þarna
er gríðarlegt álag á sjúkrahúsinu og
allri heilsugæslunni sem er rekin
þar af samtökum sem á ensku heita
Union of Health Work Comm-
unities. Þetta eru ein af mörgum
frjálsum félagasamtökum sem um
árabil hafa haldið uppi heilbrigðis-
þjónustunni á herteknu svæðunum
og líka í flóttamannabúðunum ásamt
UNRWA, sem er ein af und
unum Sameinuðu þjóðanna
annast aðstoð við Palestínu
En UNRWA er svo naum
skammtað, ég held að þau f
á dag á íbúa í flóttamannabú
til að sinna menntun og heil
isþjónustu, þess vegna kem
unin ekki yfir þetta. Þá kom
félagasamtök til skjalanna.
Nú orðið ríkir ægilegur s
Gazasvæðinu á nánast öllum
nauðsynjum. Í heilsugæslun
mörg lyf algerlega uppurin
Mikil neyð á Gaz
Sveinn Rúnar Hauksson læknir segir
ástandið mun verra en á Vesturbakkanum
og brýnt sé að rjúfa einangrun svæðisins
Bros Sveinn Rúnar Hauks
ínskum börnum í Hebron á