Morgunblaðið - 10.12.2007, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 10. DESEMBER 2007 21
a raunin.
gvöru
ð um 18%
rslun mið-
am-
ann-
ar. Til
% veltu-
yrra.
yktun að
ð-
rugjalda
þann 1. mars. Ekki er ljóst hvort
þessi aukning hafi orðið vegna þess
að neytendur hafa keypt meiri mat
en áður eða farið að velja dýrari
matvörur. Ekki er ástæða til að
rekja veltuaukninguna, sem þarna
varð, til hærra verðlags á matvöru
því að mati Hagstofunnar skilaði
sér skattalækkunin til neytenda í
verði, en margir höfðu óttast að
kaupmenn héldu sama útsöluverði
eftir lækkun matarskattsins og
styngju hagnaðinum í eigin vasa.
(Sjá mynd 2.)
Þróun verðlags á matvælum
hér og á Norðurlöndunum
Þó verðlag á matvælum sé hátt
hér á landi miðað við nágrannalönd
okkar hefur verðlagsþróunin á und-
anförnum mánuðum verið nokkuð
sambærileg. Ef borin er saman
vísitala matarverðs sem birt er
mánaðarlega á Hagstofum allra
Norðurlandanna kemur í ljós að
verðhækkun á matvælum hér á
landi er minni en í Danmörku og
meiri en í Svíþjóð, Noregi og Finn-
landi. Á tímabilinu mars til október
2007 hækkaði matvælaverð í Dan-
mörku um 3,1%, á Íslandi um 2,3%,
í Svíþjóð um 1,7% og í Noregi um
0,4% og í Finnlandi varð lækkun
Annað afar athyglisvert er að
verðlag á dagvöru er það sama í
nóvember 2001 og í nóvember 2007
samkvæmt vísitölumælingu Hag-
stofunnar og er 2,6% lægra nú en í
janúar 2002. Frá því í lok ársins
2002 hafa aðrir þættir í neyslu-
verðsvísitölunni hækkað mun
meira en dagvörur eins og sjá má á
mynd 4.
Þegar tollar voru afnumdir af
innlendu grænmeti árið 2002 hafði
það veruleg áhrif til lækkunar á
öllu grænmeti og ávöxtum eins og
kemur fram í skýrslu um verðlag á
matvælum sem tekin var saman af
Hagstofustjóra. Aftur má merkja
verðlækkun á dagvöru í byrjun árs
2005 þegar verðstíð geisaði milli
lágvöruverðsverslana. Enn lækkaði
verðlag umtalsvert vegna lækk-
unar virðisaukaskatts af matvælum
og afnáms vörugjalda á matvæli.
Eins og sjá má á mynd 4 hefur
verðlag á dagvöru lækkað í stórum
þrepum en hækkað smám saman á
milli þessara verðlækkana.
Einnig má sjá á mynd 4 að þær
sveiflur sem verið hafa á vísitölu
dagvöruverðs hafa ekki teljandi
áhrif á heildarvísitölu neysluverðs,
hvort sem miðað er við neysluverðs-
vísitölu með eða án húsnæðis. Mat-
væli vega sífellt minna í vísitölunni.
Framleiðsluverð og
smásöluverð á innlendum
matvælum
Langmest af þeim matvælum
sem neytt er hér á landi eru innlend
matvæli. Í umræðu um mat-
vælaverð er oft deilt um það hvort
hækkanir sem eiga sér stað eigi
uppruna sinn hjá framleiðendum
eða smásölunni. Hagstofa Íslands
birtir reglulega vísitölu fram-
leiðsluverðs sundurliðaða eftir teg-
undum. Ef gerður er samanburður
á vísitölu framleiðsluverðs inn-
lendra matvæla við vísitölu neyslu-
vöruverðs (verð úr smásöluversl-
unum) á sömu tegundum kemur í
ljós að verðsveiflur eru ekki alltaf í
takt. Verð frá framleiðanda getur
hækkað en um leið lækkað í
smásölu og öfugt. Ástæðan gæti
verið samkeppni á markaði, mis-
munandi kostnaðarþróun eins og
laun eða að verðlagsbreytingar á
hráefni séu mislangan tíma að skila
sér út í verðlag. Einnig gætu
gengissveiflur haft áhrif.
Á mynd 5 sést að verð frá fram-
leiðendum hækkaði um 9% frá jan-
úar 2006 – janúar 2007 frá framleið-
endum en um 11% úr smásölu.
Stærsta einstaka breytingin varð í
mars á þessu ári þegar virð-
isaukaskattur var lækkaður og
vörugjöld afnumin af matvælum.
Þá lækkaði neysluverðsvísitalan
um rúmlega 9% í einu vetfangi.
Áhugavert verður að fylgjast með
þessari þróun með hliðsjón af boð-
uðum verðhækkunum á innfluttu
kornmeti, sem hefur áhrif á inn-
lenda matvælaframleiðslu.
Umræða um matvælaverð er ár-
viss viðburður hér á landi og vegur
líklega þyngra í þjóðfélagsumræð-
unni en í flestum nágrannaríkja
okkar. Þetta er jákvætt og ber vott
um að neytendur láta ekki bjóða
sér hvað sem er. Hins vegar heyr-
ast einnig fullyrðingar í opinberri
umræðu sem byggjast á getgátum
og órökstuddum fullyrðingum.
Slíkt er engum til góðs og leiðir til
þess að deilur magnast og aðilar
skiptast í fylkingar. Með þeirri
samantekt sem hér birtist er gerð
tilraun til að leiða í ljós raunveru-
lega þróun verðs og áhrifa skatta-
lækkunar á matvæli samkvæmt
þeim mælikvörðum sem almennt
eru viðurkenndir.
erðlag
Höfundur er forstöðumaður
Rannsóknaseturs verslunarinnar,
Háskólanum á Bifröst.
vöruverslunar 2006 og 2007 á breytilegu
óknasetur verslunarinnar
Mynd 4. Samanburður á þróun vísitölu neysluverðs, með og án húsnæðis
og verð á dagvöru. Heimild: Hagstofa Íslands.
Mynd 5. Samanburður á framleiðsluverði og neysluverði innlendra mat-
vara. Heimild: Hagstofa Íslands og Rannsóknasetur verslunarinnar.
Mynd 3. Þróun neysluverðs matvæla á Norðurlöndunum. Heimild: Hag-
stofur Íslands, Danmerkur, Svíþjóðar, Finnlands og Noregs.
um 0,1%. Tímabilið er ef til vill of
stutt til að segja til um verðþróun
matarverðs hér á landi eftir að
skattabreytingin var gerð 1. mars
sl., en gefur þó vísbendingu um hún
sé í takt við hin Norðurlöndin. (Sjá
mynd 3.)
Sama matarverð og
fyrir sex árum
Athyglisvert er að fylgjast með
þróun dagvöruverðs í samanburði
við heildarþróun neysluverðs. Úr
þeim samanburði má meðal annars
lesa áhrif lækkunar matarskatts á
samkeppni á smásölumarkaði og
hins vegar að verðlækkanir á dag-
vöru hafa lítil áhrif á þróun heildar-
vísitölunnar, enda vega útgjöld til
dagvara sífellt minna í heildar-
útgjöldum heimilanna eins og kom
fram hér að framan.
tar-
ari
út-
ekki
rðlag á
ækk-
ka aðr-
snæð-
dirstofn-
a sem
umenn.
mt
fái 25 sent
úðunum,
lbrigð-
mst stofn-
ma frjáls
skortur á
m lífs-
nni eru
, um 90
lyf eru alveg ófáanleg og önnur að
renna til þurrðar á næstu vikum.
Þarna vantar einnig efnin sem við
læknar kölluð reagensa, þau eru
notuð til að gera blóðrannsóknir og
fleira af þvi tagi.
Þá er ekki hægt að flytja inn vara-
hluti í tæki. Samt er það svo að á al-
Awda-sjúkrahúsinu í Jabalyia er
helsta áhyggjuefnið skortur á elds-
neyti. Nú þegar hefur verið skrúfað
að verulegu leyti fyrir aðstreymi
eldsneytis sem m.a. er notað á
sjúkrabílana en líka á dísilrafstöðv-
arnar. Þetta vofir stöðugt yfir og það
hefur líka gerst að hernámsyfirvöld
taki allt rafmagn af svæðinu.
Rafmagn frá Askalon
Rafstöðin sem framleiðir rafmagn
fyrir Gazasvæðið er við borgina
Askalon í Ísrael, þaðan er rafmagnið
selt til Gaza. Það stóð til að loka al-
gerlega fyrir rafmagnið 2. desember
en málið fór fyrir hæstarétt í Ísrael
og þar tókst að fá aðgerðinni frestað
í bili meðan ríkisstjórnin og her-
námsyfirvöld gerðu nánari grein
ef lokað verður fyrir rafmagnið.
Loks má nefna að skólpdælur stöðv-
ast líka, þær ganga fyrir rafmagni.“
Sveinn segir aðspurður að allt
efnahagslíf á Gaza sé orðið mjög tak-
markað. „Atvinnuleysið er á bilinu
70-80% og álíka margir lifa undir
hungurmörkum, verslun og iðnaður
eru meira eða minna í molum vegna
þess að það er ekki hægt að flytja
neitt til svæðisins eða frá því.
Fólk getur fengið miklar upplýs-
ingar um ástandið með því að skoða
heimasíðu samtakanna Gaza Comm-
unity Mental Health Program, þetta
eru heimsþekkt samtök undir for-
ystu dr. Eyad el- Sarraj. Netfangið
er www. end-gaza-siege.ps.“
Ósveigjanlegir
landamæraverðir
Sveinn lýsir því hvernig hann varð
ásamt félaga sínum, hollenskum
lækni, Ben Alofs, sem býr í Wales,
að bíða dögum saman við landa-
mærastöð Ísraela við Gazasvæðið
eftir að hafa kynnt sér aðstæður á
Vesturbakkanum. Ekki virtist duga
þótt þeir hefðu fengið, fyrir til-
stuðlan Lúterska heimssambands-
ins, vilyrði háttsettra embættis-
manna í Ísrael um að fá að fara inn á
Gaza. Verðirnir við landamærastöð-
ina Erez töldu þá ekkert erindi eiga
þangað.
Alofs gafst loks upp en Sveinn
náði að heimsækja svæðið í einn sól-
arhring. Var hann þá búinn að leita
hjálpar hjá liðsmönnum utanrík-
isráðuneyta jafnt Ísraels sem Ís-
lands og loks bar þrýstingurinn ár-
angur.
fyrir henni. En sé lokað fyrir raf-
magnið fer það líka af vatnsdælum
sem dæla úr brunnum en Gaza fær
ekki hreint og gott vatn frá Ísrael
heldur verður að notast þar við
brunna. Þeir fá ekki að bora djúpt
eftir góðu vatni heldur eru þetta
grunnar holur og vatnið er salt,
maður finnur saltbragð þegar mað-
ur burstar tennurnar úr því. Þeir sía
að vísu vatnið svo að það verði
neysluhæft en einnig hefur borið
mikið á mengun í drykkjarvatninu.
Jafnvel þetta lélega vatn missa þeir
za og mörg lyf uppurin
Ljósmynd/Ben Alofs
sson, læknir og formaður félagsins Ísland-Palestína, með palest-
á Vesturbakkanum.
Andóf Mótmæli gegn niðurrifi ólífutrjáa Palestínumanna við bæinn Bi’lin. Ísraelar beita
jafnan táragasi og byssum til að hrekja mótmælendur á brott, að sögn Sveins Rúnars.
»Nú þegar hefur ver-ið skrúfað að veru-
legu leyti fyrir að-
streymi eldsneytis sem
m.a. er notað á sjúkra-
bílana en líka á dísil-
rafstöðvarnar.
Ljósmynd/Ben Alofs