Morgunblaðið - 25.06.2008, Qupperneq 18

Eftir Fríðu Björnsdóttur
fridabjornsdottir@gmail.com
Nú virðist sem sjúklingar með vota, aldurstengdahrörnun í augnbotnum, sem lengi vel var kölluðkölkun í augnbotnum, eygi ljós. Fyrsta aðferðin semstöðvar sjóntap vegna votrar ellihrörnunar felst í að
lyfinu Lucentis er dælt inn í glerhlaup augans en frá því í mars í
fyrra hafa verið framkvæmdar 1.044 inndælingar í augu nokkur
hundruð einstaklinga á Augndeild Landspítalans.
Lyfið var skráð á Íslandi í mars í fyrra og er S-merkt og er
notkun þess spítalabundin. Það dregur úr leka frá nýæðahimnu,
minnkar sjónhimnuþykkt og ver sjónina sem í sumum tilfellum
batnar eða lagast aðeins. Vot ellihrörnun skaðar sjónina með því
að nýjar, veikbyggðar æðar myndast í augnbotninum. Þær leka
og valda bjúgmyndun og blæðingum í sjónhimnunni sem leiðir
til skyndilegrar og hratt vaxandi sjónskerðingar. Argon-
lasermeðferð var lengi eina meðferðin við votri ellihrörnun í
augnbotnum en laserinn eyðir nýæðahimnu með hita eða bruna
en skaðar líka nærliggjandi vefi og æðar í sjónhimnunni. Aðeins
var hægt að meðhöndla 10-20% tilfella á þennan hátt.
Árið 2000 kom fram ný meðferð við votri ellihrörnun sem
hafði marga kosti fram yfir Argon-lasermeðferð og þeim fjölg-
aði sem hægt var að meðhöndla. Þetta var stórt skref fram á við
en var langt í frá að vera fullkominn lækning. Það hægði á sjón-
tapi en sjónin batnaði ekki. Engin lækning er enn sem komið er
til við þurri ellihrörnun í augnbotnum.
Aðferð sem stöðvar sjóntap
Fyrsta aðferðin sem stöðvar hins vegar sjóntap vegna votrar
ellihrörnunar felst í notkun lyfsins Lucentis, sem dælt er í gler-
hlaup augans. Meðferðin á Augndeild Landspítalans er á svip-
uðum nótum og víðast hvar í nágrannalöndunum, gefnar eru
þrjár lyfjainndælingar með mánaðarmillibili í upphafi og síðan
er fylgst með sjúklingum á fjögurra til sex vikna fresti.
Við greiningu fer fram nákvæm sjónmæling, augnbotnaskoð-
un, æðamyndataka með nýrri tækni sem hefur valdið byltingu í
skoðun á sjónhimnunni. Lyfjainndæling er endurtekin ef sjón
versnar ákveðið mikið, leki í sjónhimnu eykst eða ný blæðing
verður í augnbotni. Hér hafa þá verið gefnar þrjár lyfjainndæl-
ingar til viðbótar en í sumum löndum hefur aðeins verið gefin
ein sprauta og ástandið svo metið aftur.
Í flestum tilvikum fá sjúklingar með vota ellihrörnun breyt-
ingar í bæði augu en ekki endilega á sama tíma. Mörg ár geta
liðið þar til einkenni koma fram í seinna auga svo mikilvægt er
að sjúklingar fari í reglulegar augnskoðanir. Einnig þarf að
fræða þá um skaðsemi reykinga, áhrif mataræðis og stundum er
ráðlögð inntaka sérstakra bætiefna sem hægja á gangi sjúk-
dómsins. Þessir sjúklingar eiga að nota reglulega, svokallað
AMSLER-kort til að meta og greina aflögun (bjögun) á sjón
sem er oftast fyrsta einkenni um að votellihrörnun sé að byrja.
Sjá ljós í myrkrinu
Morgunblaðið/Golli
heilsa
18 MIÐVIKUDAGUR 25. JÚNÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Eftir Ómar Garðarsson
Mestalla síðustu öld ogfram á þessa hefur fólkflutt af landsbyggðinni áhöfuðborgarsvæðið.
Þetta hefur klofið fjölskyldur og oftar
en ekki eru það foreldrarnir sem eftir
sitja. Treysta sér ekki að fara suður
og verða af því skjóli sem felst í að
hafa börnin innan seilingar á efri ár-
um.
Vestmannaeyjar hafa ekki farið
varhluta af þessu og búa sennilega
fleiri Eyjamenn á fastalandinu en í
Eyjum og halda flestir góðum
tengslum við sitt fólk í Eyjum. Þó eru
til fjölskyldur þar sem öll systkinin
hafa hvergi farið. Dæmi um það eru
fimm börn Friðþjófs Mássonar og
Jórunnar Einarsdóttur sem öll búa í
Eyjum. Tvö hafa búið þar allan sinn
aldur en þrjú hafa leitað í heimahag-
ana á ný eftir að hafa reynt fyrir sér
annars staðar.
Þetta kunna foreldrarnir að meta,
segja ómetanlegt að hafa börnin í
kallfæri þegar eitthvað kemur upp á.
Gott uppeldi hjá Jórunni
Friðþjófur er oftast kenndur við
Valhöll í Vestmannaeyjum þar sem
hann ólst upp frá tíu ára aldri eða
árinu 1937. Þegar árin færðust yfir og
þau hjónin orðin tvö í kotinu keyptu
þau íbúð í gamla ættarsetrinu þar
sem þau hafa komið sér vel fyrir.
Stendur Friðþjófur því enn þá undir
nafni sem Fiddi í Valhöll eins og flest-
ir Eyjamenn þekkja hann.
Jórunn kemur frá Seyðisfirði en
fjórtán ára fór hún í vist til Vilborgar
systur sinnar í Vestmanneyjum. „Ég
fór alltaf heim á vorin og var á Seyð-
isfirði á sumrin sem er enn þá heima í
mínum huga,“ segir Jórunn um sín
fyrstu kynni af Vestmannaeyjum.
„Seinna var ég í vist hjá Einari Gutt-
ormssyni, lækni, sem á sínum tíma
setti mikinn svip á bæjarlífið. Svo
lágu leiðir okkar Fidda saman og við
byrjuðum að búa 1949.“
Og frjósemi var í góðu meðallagi
hjá þeim hjónum sem eiga fimm börn
auk þess sem Fiddi átti tvö börn fyr-
ir. Elst barna þeirra er Inda Marý, á
eftir koma Einar, Anna, Már og loks
Svanhvít. „Þetta gekk bara vel enda
gott að ala börn upp í Vestmanna-
eyjum,“ segir Jórunn. „Svo búa þau
öll hérna sem sýnir að uppeldið hefur
verið gott hjá Jórunni. Sjálfur var ég
lítið heima fyrstu 20 árin, alltaf á sjó,“
segir Fiddi.
Hér er gott að eyða ellinni
Þau eru sammála um að það sé
ómetanlegt, já, frábært, að hafa öll
börnin á staðnum. Ekki síst þegar
aldurinn færist yfir og heilsan farin
að gefa sig. „Ef eitthvað kemur upp á
er bara að hringja og þá eru þau öll
boðin og búin að koma til hjálpar,“
segir Jórunn og Fiddi bætir við: „Svo
maður tali nú ekki um að hafa notið
barnabarnanna sem eru orðin 15 hjá
okkur og langömmu- og langafabörn-
in eru orðin sjö.“
Þegar Fiddi og Jórunn líta yfir far-
inn veg eru þau meira en sátt við að
hafa sest að í Eyjum. „Eins og aðrir
urðum við að flýja í gosinu 1973. Þá
skoðuðum við nokkra staði með það í
huga að setjast þar að en það kom
enginn til greina nema Vest-
mannaeyjar,“ segir Jórunn.
„Ég held að við hefðum ekki þrifist
annars staðar og hér er gott að eyða
ellinni. Það er vel hugsað um gamalt
fólk og heilsugæsla góð. Þannig að við
höfum það eins gott og hægt er að
fara fram á,“ segir Fiddi að lokum.
Hefðum
ekki þrifist
annars staðar
Morgunblaðið/Sigurgeir
Barnalán Jórunn og Friðþjófur með börnunum fimm. Frá vinstri, Svanhvít, Már, Anna, Einar og Inda Marý.
Vestmannaeyjar Friðþjófur og Jórunn njóta þess
að öll börnin þeirra búa í Eyjum eftir að þrjú
þeirra sneru aftur frá meginlandinu.
Um 1500 blindir og sjónskertir eru skráðir á Íslandi sem
þýðir að sjón með bestu glerjum er minni en 30%. Hjá
um sextíu prósent þeirra er sjónskerðingin af völdum
aldurstengdrar hrörnunar í augnbotnum, bæði votrar og
þurrar.
Til skamms tíma var fátt til ráða gegn votri aldurstengdri
hrörnun í augnbotnum. Því er ekki að undra að hún sé ein
af algengustu orsökum blindu hérlendis sem og í öðrum
vestrænum löndum.
Ein algengasta orsök blindu