Morgunblaðið - 19.07.2008, Page 25

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. JÚLÍ 2008 25
Árni Sæberg
Í svörtum fötum Ólafur F. Magnússon borgarstjóri í Reykjavík fór í gær ásamt starfsmönnum sínum, Jakobi Frímanni Magnússyni og Önnu Gunnhildi
Ólafsdóttur, til fundar við dómsmálaráðherrann til að ræða við hann um löggæslumál í borginni. Sumarlegur klæðnaður var ekki áskilinn.
Blog.is
Jón Ingi Cæsarsson | 18. júlí
Óþolandi ástand
í löggæslumálum
Sú umræða sem fer fram
í fjölmiðlum þessa dag-
ana er slæm. Löggæslan
virðist stórlega svelt og
lögreglumenn eru allt of
fáir. Ég eiginlega hrökk
við þegar ég heyrði að ekki væru ráðnir
sumarafleysingamenn til lögreglunnar á
höfuðborgarsvæðinu. Umræðan um
hverfisgæslu öryggisfyrirtækja er líka
áhyggjuefni. Allir sem vilja viðurkenna
það vita að öryggisverðir frá Securitas
eða öðrum slíkum koma alls ekki í stað
löggæslu og lögreglumanna. Það er ein-
faldlega ekki staða þeirra samkvæmt
lögum. Allt eins mættir greiða stjórnum
hverfisnefnda þóknun fyrir að horfa yfir
svæðið með reglulegum hætti. …
Meira: joningic.blog.is
Marinó M. Marinósson | 18. júlí
Vitlaust að halda
LG í fjársvelti
Að hafa bara eina not-
hæfa þyrlu í björg-
unarmálum er óþolandi
ástand. Það verður að
bæta úr þessu og dóms-
málaráðherra ætti ekki
að vera í vandræðum að
laga þetta hjá Landhelgisgæslunni. Það
á líka að nota tækifærið og hafa eina
þyrlu staðsetta á Akureyri svo þessi
þjónusta standi öllum til boða. Það er
sorglegt að það skuli alltaf þurfa hörmu-
legt slys til að ráðamenn vakni og sýni
þessum málum áhuga. Héldu menn
virkilega að það myndi ekki kosta neitt
að halda úti þyrluflota? …
Meira: marinomm.blog.is
FÁ, en vel valin orð sem
Samtök atvinnulífsins og Al-
þýðusamband Íslands letruðu á
bautastein sem reistur hefur
verið á Sólbakka í minningu
Einars Odds Kristjánssonar
segja eiginlega allt sem segja
þarf. – Með þakklæti fyrir
framlag hans til þjóðarsátt-
arsamninganna árið 1990.
Þetta er í rauninni táknrænt.
Samtök atvinnulífs og launþega
tóku saman höndum um að
greypa framlag hans til þjóðarsáttarinnar í
óbrotgjarnan stein: vestfirskt berg, sem
áréttingu á hinu mikilsverða framlagi þar
sem í raun var innsiglað einstakt samstarf
launþega og vinnuveitenda á erfiðum tím-
um.
Margt hefur verið rætt og skrifað um að-
draganda þessa. Sjálfur kynntist ég því vel
að Einar Oddur lagði sig lítt fram um að
halda á lofti sínum eigin hlut. Í minningar-
greinum sem skrifaðar voru að honum látn-
um voru þessi mál hins vegar afar skil-
merkilega rakin af þeim sem gerst mega
vita. Þar vísa ég til minningargreina full-
trúa atvinnulífsins, svo sem Þórarins V.
Þórarinssonar, Gunnars I. Birgissonar og
Víglundar Þorsteinssonar. En einnig og
ekki síður fulltrúa verkalýðshreyfingar-
innar á tímum þjóðarsáttar, þeirra Ás-
mundar Stefánssonar, Ögmundar Jón-
assonar og Þrastar Ólafssonar. Ásmundur
segir meðal annars í grein sinni: „Það er
ekki hægt að ofgera hlut Einars Odds í því
að þjóðarsáttin tókst. Ögmundur segir
þjóðarsáttina hafa byggst á því að þorri
þjóðarinnar kæmi að og segir síðan: „Á
þeirri hugsun hvíldi þjóðarsáttin og þá
hugsun er óhætt að eigna Einari Oddi flest-
um öðrum fremur.“ Og af sama tilefni segir
Þröstur: „Einar Oddur var rétti maðurinn,
á réttum stað og réttum tíma.“
Aðstæðurnar
Einn helsti arkitekt þjóðarsáttarinnar
var Guðmundur J. Guðmundsson, formaður
Dagsbrúnar. Í ævisögu hans, sem Ómar
Valdemarsson skráði, er aðdragandi þjóð-
arsáttarinnar rakinn ýtarlega. Bókin kom
út árið 1990, strax í kjölfar þjóðarsátt-
arinnar, og er því full ástæða að gefnu til-
efni nú að rifja upp lýsingu Guðmundar.
Eins og aðrir þeir nefna sem voru á vett-
vangi á þeim tíma segir Guð-
mundur að aðdragandi þjóð-
arsáttarinnar hafi verið lengri
en margir hafi ætlað. Það er
ljóst af skrifum Guðmundar og
þeirra annarra sem gerst vita
að þjóðarsáttin varð ekki til á
einni nóttu. Hún spratt upp úr
aðstæðum sem Guðmundur J.
lýsir svo:
„Nú skulu menn hafa í huga
hvert ástandið var og hvert
stefndi í þjóðfélaginu á þessum
tíma. Það var þessi venjulega
verðbólga sem búið er að halda
milljón ræður um og skrifa milljón greinar
um. Allar kjarabætur, sem við sömdum um
þetta vor, hurfu veg allrar veraldar á ör-
stuttum tíma. Kaupmáttarhrapið var jafn-
ört og áður, vaxtakostnaður fjölda fyr-
irtækja var orðinn hærri en vinnulaunin og
mörg þeirra römbuðu á barmi gjaldþrots.
Gjaldþrotum fyrirtækja og einstaklinga fór
stöðugt fjölgandi. Ég fékk hvern dag heim-
sóknir öðrum fremur frá ungu fólki, sem
annaðhvort var um það bil að missa íbúðir
sínar eða búið að því.
Venjulegt fólk stóð ekki undir þessum
gífurlegu vöxtum. Þetta var undirrót
margra persónulegra harmleikja.
Atvinnuleysi hélt áfram að aukast. Heilu
byggðarlögin og atvinnugreinarnar voru að
hrynja. Það hlaut að vera sameiginlegt
markmið að stöðva þessa ógæfuþróun.“
Þannig byrjaði þjóðarsáttin
að taka á sig mynd
Í ævisögunni rekur Guðmundur J. síðan
hvernig kynni þeirra Einars Odds hófust.
Það var í gegn um Gunnar I. Birgisson sem
hafði verið kjörinn varaformaður VSÍ á
sama tíma og Einar var kjörinn formaður í
júní 1989. Eftir að hafa ámálgað það við
Gunnar að hitta hinn nýja forystumann
vinnuveitenda að máli segir Guðmundur.
„Og það leið ekki á löngu uns þeir birtust
heima á Fremristekk síðla kvölds. Kvöldin
urðu svo fleiri en eitt.“
Í bókinni lýsir Guðmundur nánar aðdrag-
anda þess mikla afreks sem þjóðarsáttin
var. Það er greinilegt að auk formlegri
funda voru málin mikið rædd af for-
ystumönnum launþega og vinnuveitenda,
jafnframt því að báðir ræddu málin víðtækt
í sínum hópi. „Við vorum báðir (þ.e Einar
Oddur og Guðmundur J.) sannfærðir um að
við ættum að láta á það reyna hvort við
kæmumst ekki upp úr djúpu hjólfari staðl-
aðrar og staðnaðrar samningagerðar.“
Og það var gert. Á meðan Guðmundur J.
var sér til hressingar og hvíldar í Hvera-
gerði var fundað stíft. Í bókinni segir Guð-
mundi svo frá: „En það sem þeir góðu
læknar vissu ekki var að á meðan ég átti að
vera í íhugun og leirböðum sat ég iðulega
fundi á Hótel Örk ásamt Einari Oddi,
Gunnari Birgissyni, Ásmundi Stefánssyni
forseta ASÍ og Þórarni Viðari Þórarinssyni
framkvæmdastjóra VSÍ. Einar pantaði
morgunverð í bítið og svo var setið við hann
fram eftir degi.
Þeir sem voru með mér til hressingar á
Náttúrulækningahælinu voru stundum að
spyrja hvað ég væri alltaf að gera á þessum
Lionsfundum á Hótel Örk. Ég gaf lítið út á
það.
Þarna byrjaði þjóðarsáttin að taka á sig
mynd. Að sjálfsögðu voru fleiri fundir og
víðar – en það var enginn fundarstjóri og
enginn sagði fund settan eða honum slitið.“
Tæki til allra
Guðmundur rekur síðan hvernig í fyll-
ingu tímans var sest að formlegri samn-
ingagerð og að því máli komu mun fleiri
„Þessir samningar voru margbrotnir
enda var hugmyndin að þeir tækju til allra í
þjóðfélaginu. Annaðhvort væru allir með
eða enginn. Þarna voru til dæmis bændur
samningsaðilar í fyrsta skipti – og það kom
fljótt í ljós að þeir tefldu fram mjög hæfum
mönnum úr stjórn Stéttarsambands bænda
undir forystu Hauks Halldórssonar for-
manns sambandsins. Að sjálfsögu var haft
ýtarlegt samráð við BSRB sem tók þátt í
þessu af heilum hug þótt viðsemjandinn
væri annar. Háskólamenntuðum ríkisstarfs-
mönnum í BHMR var boðin þátttaka í
samningsgerðinni – en þeir vildu ekki við
henni líta. En það var ekki bara að komast
að samkomulagi við samtök atvinnurek-
anda. Einn þátturinn var að semja við
bankana um vaxtalækkanir. Bankarnir voru
erfiðir þá og eru enn. Síðan voru óteljandi
viðræðufundir við fulltrúa ríkisstjórn-
arinnar, oft í ráðherrabústaðnum í Tjarn-
argötu og oftast með þeim Steingrími Her-
mannssyni, Jón Baldvini Hannibalssyni,
Ólafi Ragnari Grímssyni og reyndar Jóni
Sigurðssyni einnig. Það hefði verið óhugs-
andi að gera slíka samninga án náins sam-
ráðs við ríkisstjórnina. Steingrímur Her-
mannsson forsætisráðherra hélt mjög vel á
málum í þessari samningsgerð allri og ekki
efa ég að forysta Sjálfstæðisflokksins fylgd-
ist vel með í gegnum Einar Odd.“
Enn segir Guðmundur: „Þetta var gíf-
urleg tæknivinna og hún hvíldi aðallega á
Ásmundi Stéfánssyni og Þórarni V. Þór-
arinssyni. Þórarinn er fljúgandi skarpur
maður og verkhæfur. Það er ekki heiglum
hent að snúa á hann í samningum. Þessir
tveir menn voru lykilmenn í öllum und-
irbúningi og samningsgerð.“
Skelfilegum hlutum afstýrt
Og þegar samningarnir voru í höfn horfir
hinn mikilvirki verkalýðsleiðtogi til baka og
segir: „Þjóðarsáttin hefur skapað meiri
stöðugleika í efnahagslífinu á Íslandi en áð-
ur hefur þekkst. Hvort hún heldur til enda
skal enginn fullyrða, það verður að berjast
fyrir henni hvern dag og hún er engin end-
anleg lausn á vandamálum verkafólks. Ég
er hins vegar ekki í nokkrum vafa um að
með þessum samningum, sem hófust svo
hógværlega heima á Fremristekk, var af-
stýrt skelfilegum hlutum
En hvort ættjörðin frelsast á Flateyri er
allt annað mál.“
Aðdragandinn var langur. Að gerð þjóð-
arsáttarinnar komu síðan fjölmargir aðilar,
þar með talið samtök bænda með beinum
hætti, ríkisstjórnin á þeim tíma sem og
önnur stjórnmálaöfl, bankarnir o.fl. Það
sem hratt atburðarásinni af stað var hins
vegar atbeini aðila vinnumarkaðarins. Að-
koma ríkisvaldsins var þó vitaskuld nauð-
synleg við þessar aðstæður, en það er þó
öllum ljóst sem það vilja vita að frum-
kvæðið kom frá aðilum vinnumarkaðarins
og með öflugri þátttöku bænda. Það sýna
frásagnir þeirra sem á vettvangi voru og
hér hafa verið raktar.
Eftir Einar K. Guðfinnsson » Þessi lýsing á atburða-
rásinni er mjög athygl-
isverð og dregur upp þá mynd
að lykillinn að henni hafi verið
fullkomið trúnaðartraust sem
ríkti á milli verkalýðshreyf-
ingar og vinnuveitenda.
Einar K. Guðfinnsson
Höfundur er sjávarútvegs- og
landbúnaðarráðherra.
Þjóðarsáttin og aðdragandi hennar