Morgunblaðið - 12.08.2008, Blaðsíða 16

Eftir Bergþóru Njálu Guðmundsdóttir
ben@mbl.is
Hvort sem kreppan, semallir tala um, er farin aðhafa áþreifanleg áhrif áfjölskylduna eða ekki,
hefur umræðan um hana ekki farið
fram hjá neinum. Það gildir líka um
yngstu kynslóðina sem alls ekki er
víst að hafi nokkra burði til að átta
sig í orðafrumskógi fullum af óarga-
dýrum á borð við „gjaldþrot“, „lausa-
fjárkreppu“, „gengishrap“ og „fros-
inn fasteignamarkað“.
Einar Gylfi Jónsson sálfræðingur
segir ákaflega misjafnt hversu mikil
áhrif krepputalið hafi á börnin. „Það
fer eftir aðstæðum, s.s. aldri barnsins
og ekki síst eftir því hversu mikil
áhrif umræðan hefur á foreldrana.
Ef foreldrarnir eru mjög áhyggju-
fullir yfir horfunum eða finna áþreif-
anlega fyrir versnandi efnahag er nú
líklegt að börnin verði vör við það.“
Það er líka einstaklingsbundið
hversu vel krakkarnir skilja afleið-
ingar kreppunnar. „Undanfarin
misseri hefur þorri þjóðarinnar get-
að leyft sér mjög mikið. Margir for-
eldrar hafa einmitt talað um að þeir
hafi áhyggjur af því að þeir séu allt of
eftirgefanlegir við börnin sín og að
allt sé orðið þeim sjálfsagt. Ef við
Krakkarnir í kreppunni
Morgunblaðið/Ásdís
Áhyggjulaus Engu líkara er en að snúsnúbandið sé að senda skilaboð um þróun efnahagsmála. Krakkarnir sem hoppa eru hins vegar grunlausir um versnandi hag og þannig á það líka að vera.
„Pabbi, hvað þýðir verðbólga?“ spyr níu ára heima-
sætan áhyggjufull á svip. Daglega dynja neikvæðar
efnahagsfréttir á landsmönnum og þá má ekki
gleyma því að pottarnir hafa eyru.
þurfum að endurskoða þennan lífsstíl
mun það að sjálfsögðu hafa áhrif á
börnin og breytingarnar verða mörg-
um þeirra, ekki síst unglingunum,
snúnar.“
Skuldastaðan ekki fyrir börn
En geta áhyggjur af efnahags-
ástandinu smitast yfir á börnin okk-
ar?
„Það fer eftir því hvernig við kynn-
um þetta fyrir þeim,“ svarar Einar
og bætir því við að sennilega muni
börnin, líkt og fullorðnir, fá ýkta
mynd af stöðunni í gegnum fjölmiðla.
„Aftur er lykilatriðið hvernig foreldr-
arnir sjálfir höndla þessar áhyggjur.
Ég held að það sé ágætt að útskýra
fyrir börnunum á einfaldan hátt að
nú séu breyttir tímar þar sem minna
er um peninga en það er mjög mik-
ilvægt að foreldrarnir blandi ekki
krökkunum inn í fjárhagsáhyggjur
sínar. Börnin þurfa ekki að vita ná-
kvæmlega hvernig skuldastaðan er
heldur er hægt að útskýra fyrir þeim
á einfaldan og ódramatískan hátt að
fjölskyldan þurfi að vera sparsöm og
hætta að gera sumt sem hún er vön
að gera. Alvöruþrungnar ræður um
að tíu ára gamall sonurinn þurfi að
horfast í augu við ástandið eru alls
ekki rétta leiðin.“
Í sumum tilfellum hafa efnahags-
þrengingar veruleg áhrif á daglegt líf
fjölskyldunnar, t.a.m. þegar fyrir-
vinna missir vinnuna eða þegar end-
ar hætta að ná saman af öðrum or-
sökum. Einar segir þá mikilvægt að
sýna barninu fram á hvernig til
hjálpast að en það þarf að tala um
það á jákvæðum og uppbyggilegum
nótum. Börn eiga svo erfitt með að
sortéra. Ef barnið er til dæmis sakað
um tillitsleysi eða heimtufrekju er
hætt við að það yfirfæri slíka ásökun
á aðra hluti og telji ástandið sér að
kenna, staldri sem sagt ekki við ásök-
unina eins og við meintum hana. Eins
þurfum við að passa að leggja ekki á
börnin að skilja eitthvað sem við eig-
inlega skiljum varla sjálf og það á
ekki síst við um ýmsar hliðar efna-
hagsmála.“
Aðalatriðið er að forðast að barnið
fái einhvers konar heimsendatilfinn-
ingu. „Það er ekkert gott fyrir barn
að þurfa að horfast í augu við að allt
sé svart framundan. Það er reyndar
ekki gott fyrir neinn – ekki heldur
fullorðna. Þess vegna er það enn einn
kosturinn við að eiga börn. Þau setja
þá kvöð á okkur að við vöndum okkur
við að upplifa og skilgreina áföll sem
við verðum fyrir. Það hjálpar okkur
sjálfum í leiðinni.“
Morgunblaðið/Kristinn
Sálfræðingurinn „Það er mjög mikilvægt að foreldrarnir blandi ekki
krökkunum inn í fjárhagsáhyggjur sínar,“ segir Einar Gylfi Jónsson.
Í HNOTSKURN
»Útskýrið fyrir börnunum áeinfaldan hátt að nú séu
breyttir tímar.
»Forðist að blanda börn-unum inn í fjárhags-
áhyggjur foreldranna.
»Útskýrið fyrir barninuhvernig til stendur að tak-
ast á við fjárhagserfiðleika
sem hafa mikil áhrif – setjið
það upp eins og verkefni.
»Passið að vekja ekki sam-viskubit hjá barninu.
»Ekki ætlast til að barniðskilji flókin fjármál.
stendur að takast á við erfiðleikana.
„Auðvitað þarf að kalla hlutina rétt-
um nöfnum og útskýra að nú sé pabbi
eða mamma búin að missa vinnuna.
Hins vegar sé hann eða hún að leita
að nýrri vinnu en í millitíðinni þýði
þetta ákveðnar breytingar. Kannski
þurfi fjölskyldan að minnka við sig
húsnæðið og búa þrengra um ákveð-
inn tíma. Ég held að sé mjög mikil-
vægt fyrir börnin að upplifa erfið-
leikana sem verkefni eða ferli sem
hægt er að sjá sæmilega fram úr.
Fjölskyldan þurfi að haga sínum
málum öðruvísi en hún muni laga sig
að því og komast í gegnum það.“
Forðist heimsendatilfinningu
Einar geldur varhug við því að
vekja samviskubit hjá börnunum eða
gera þau samábyrg. „Það er allt í lagi
að tala um að fjölskyldan þurfi öll að
|þriðjudagur|12. 8. 2008| mbl.is
daglegtlíf
Einar Gylfi mælir með því að foreldrar ræði við börn sín verði þeir varir
við að þau séu áhyggjufull, og reyni þá að komast að því hvað valdi
áhyggjunum. „Krakkar hafa auðvitað heilmikið ímyndunarafl og það get-
ur vel verið að barnið sé farið að ímynda sér einhverjar afleiðingar af
efnahagsástandinu sem eru alls ekkert í spilunum. Það þarf ekki annað
en að það misskilji einhverja fullyrðingu eða taki hana úr samhengi.
Þannig að það er gott að vera vakandi fyrir því hvort barnið burðist nokk-
uð með íþyngjandi hugsanir og gjarnan útskýra ástandið með orðfæri
sem maður veit að barnið skilur.“
Ímynda sér afleiðingar
GEISPI getur verið býsna smitandi, eins og
flestir vita. Nú er hins vegar komið í ljós að
hundar smitast af geispandi mannverum.
Menn vita ekki með vissu hvers vegna geispi
er smitandi en það gerir hann ótvírætt bæði
meðal manna og nánustu ættingja þeirra í
dýraríkinu. Rannsóknir hafa sýnt að ein-
hverfir bregðast þó minna við geispum ann-
arra en meðbræður þeirra og hefur sú skýring
verið fundin á því að smitið megi rekja til hæfi-
leika til að lifa sig inn í aðstæður annarra.
Aftenposten greinir á vefsíðu sinni frá dr.
Atsushi Senju við Birkbeck College, Univers-
ity of London sem ákvað að rannsaka hvort
hundar bregðist við geispa manna. Alls tóku
29 hundar þátt í tilraun sem fólst í því að
manneskja, ókunn hvutta settist fyrir framan
hann og kallaði nafn hans. Í fyrri lotu tilraun-
arinnar geispaði viðkomandi um leið og hann
náði augnsambandi við hundinn en í seinni lot-
unni kallaði hann nafn seppa en geispaði ekki.
21 af 29 hundum geispuðu þegar ókunni
maðurinn gerði það. Enginn þeirra geispaði
þegar maðurinn sleppti því.
Senju telur þetta sýna að hundar hafi sam-
úð, þ.e. eiginleika til að lifa sig inn í aðstæður
og hugarheim manneskja. „Hundar hafa mjög
sérstakan eiginleika til að lesa úr samskiptum
manneskja og bregðast við því sem við segjum
og gerum,“ segir vísindamaðurinn.
Morgunblaðið/Ómar
Geisp! Hvort þreyttur tvífætlingur standi andspænis þessum hvutta skal ósagt látið.
Seppi sýnir samúð