Morgunblaðið - 28.10.2008, Page 18

18 Skoðun
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 28. OKTÓBER 2008
Hvort sem sagan
er línurit eða súlurit
í auga hagfræðingsins
er heimurinn
kartafla í lófa guðs.
  
Vissulega er hinn frjálsi maður
ekki lengur veginn með vopnum,
ekki höggvinn í herðar niður
eða brenndur á báli.
Sem slíkur gæti hann öðlast samúð
sagnritara og orðið gjaldgengur
á myndbandaleigum framtíðarinnar.
Þess í stað er honum svipt burt
með snyrtilegri reglugerð
og málinu skotið til markaðarins
sem mállaus vinnur sín verk.
  
É
g byrja á smá ljóðabrotum,
venjunni samkvæmt, en það er
líka til mannætubrandari sem
er einhvern veginn svona:
Mannæta flýgur á fyrsta far-
rými. Flugfreyja kemur með matseðil,
skrautlegan með nokkrum valkostum.
Mannætan er afar kurteis, eins og mann-
ætur eru víst við fyrstu kynni. Mannætan
rennir augunum yfir seðilinn og segir svo
við flugfreyjuna: Ég sé ekkert bitastætt á
matseðlinum. Vilduð þér vera svo vingjarn-
legar að færa mér farþegalistann?
Ég ætla ekki að fara að líkja auðmönnum
Íslands, sem komið hafa okkur á kaldan
klaka ásamt stjórnvöldum, við mannætur,
ekki í bókstaflegri merkingu, en eftir að
hafa fengið nánast allt upp í hendurnar,
banka og ríkisfyrirtæki, virðast þeir samt
hafa sagt við stjórnvöld og eftirlitsstofn-
anir: Það er ekkert fleira bitastætt á mat-
seðlinum. Vilduð þið vera svo vingjarnleg
að rétta okkur þjóðskrána?
Og stjórnvöld ábyrgjast heilt spilavíti,
rússneska rúllettu, og niðurstaðan er ónýtt
mannorð heillar þjóðar – og við sem vorum
svo stolt og áttum stundum ekkert nema
stoltið. Aumingja Jón Sigurðsson í nepjunni
niðri á Austurvelli og Jónas Hallgrímsson,
svo laglegur í frakkanum. Hvar er nú andi
frönsku byltingarinnar og þýsku rómantík-
urinnar þegar það hafa verið sett á okkur
hryðjuverkalög þar sem við megum dúsa
með skuggalegustu þjóðskipulögum heims
og þjóðhöfðingjum sem enginn vill hitta í
myrkri.
Hver Osama bin Laden er í þessu dæmi
skal ósagt látið, en margir af auðjöfrunum
eru flúnir land og láta ekki ná í sig eða aka
um með lífverði sér við hlið. Verður ekki
allt tal um turnana tvo í íslenskum stjórn-
málum dálítið kaldhæðnislegt í þessu sam-
hengi? Hafa þeir ekki orðið fyrir hryðju-
verkaárás, jafnvel sjálfsmorðsárás? Eru
þeir ekki hrundir og það af eigin völdum?
Ég ætla heldur ekki að líkja neinum við
feðgana Kim Yong Il og Kim Il Sung, en
stjórnvöld og eftirlitsstofnanir þeirra virð-
ast hafa sagt við auðmenn þessa lands þeg-
ar þeir báðu þau um þjóðskrána: Já, gjörið
þið svo vel. Er ekki eitthvað fleira sem við
getum gert fyrir ykkur?
Þetta eru auðvitað ekkert annað en land-
ráð, hafi það orð einhverja merkingu leng-
ur, og það er því skýlaus krafa okkar sem
eigum ekkert nema sjálf okkur og börnin
okkar að eignir auðmannanna verði frystar
strax, og kerfið hætti að rannsaka sjálft sig.
Almenningur vill að fjármálaeftirlitið sé
sett af og það og aðrar eftirlitsstofnanir séu
rannsakaðar; líka Seðlabankinn, líka rík-
isstjórnin. Menn sem hafa haft hagsmuni af
sukkinu eru látnir rannsaka sukkið, og fjár-
málaspillingin teygir sig jafnvel inn í rík-
isstjórnina, en við sitjum uppi með risavax-
inn reikning, tólf þúsund milljarða, og þeir
ætlast til að við borgum, við, börnin okkar
og barnabörnin og barnabarnabörnin líka.
Ég hirði ekki um að halda romsunni
áfram, slíkur er glæpurinn sem framinn
hefur verið, og þessi glæpur hefur verið
framinn með vitund stjórnmálamanna,
þeirra sem einkavæddu bankana, gáfu þá
raunar pólitískum vildarvinum, já létu þá í
hendur fjárplógsmanna sem veðsett hafa
okkur langt fram í tímann og gert okkur að
bónbjargarmönnum hjá Alþjóðagjaldeyr-
issjóðnum og öðrum lánastofnunum.
Við erum gíslar á lögreglustöð heim-
skapítalismans, því reikningurinn sem skil-
inn var eftir á veitingahúsi hans er svo stór
að enginn getur borgað hann og rík-
isstjórnin segir ekki eins og strákarnir í
Englum alheimsins: Við erum öll saman á
Kleppi, það væri of gott til að vera satt,
heldur segir hún: Þjóðin borgar. Við munum
pína skrílinn. Já, ríkisstjórnin er alveg jafn
ábyrgðarlaus og strákarnir sem snæddu á
Grillinu í áðurnefndri sögu. Munurinn er
bara sá að samfélagið var búið að taka af
þeim ábyrgðina en ríkisstjórnin var kosin til
að axla ábyrgð.
  
Marktækur hagfræðingur, sem var búinn
að vara okkur við, segir að ríkisstjórn Ís-
lands og seðlabanki séu engu hæfari sem
stjórnendur nútímahagkerfis en þau væru
sem stjarnvísindamenn. Þau skildu ekki að
uppsveifla íslenska hagkerfisins árin 2005
og 2006 byggðist á skuldasöfnun – lán voru
tekin til þess að standa í skilum með önnur
lán – og nú vita þau ekki hvernig unnt er að
ná jafnvægi aftur þegar pappírsauðurinn er
horfinn.
Og hagfræðingurinn bætir við: Það er
ólíklegt að nýir leiðtogar sem væru valdir af
handahófi í símaskrá gætu valdið jafn-
miklum efnahagslegum glundroða og núver-
andi stjórnvöld.
Þarf frekari vitnanna við? Hvað segja
stjórnvöld og hvað segja fjárplógsmenn-
irnir? Þau segja ekkert og þeir segja ekk-
ert. Enginn segir neitt. Það ætlar enginn af
þessu fólki að axla ábyrgð. Sigurjón banka-
stjóri, sem lýsti ICESAVE-reikningunum
sem tærri snilld, segist ekki bera neina
ábyrgð, og Halldór Kristjánsson félagi hans
ekki heldur, en þessum reikningum var
komið á fót þegar engir marktækir bankar
vildu lengur lána íslensku bönkunum. Já, þá
var þeim komið á fót með ábyrgð í þjóð-
skránni. „Það eina sem ég þarf að gera er
að kíkja í lok dags hvað er kominn mikill
peningur inn,“ sagði Sigurjón bankastjóri
hlæjandi við blaðamann einhvers við-
skiptablaðsins. „Það bættust við fimmtíu
milljónir punda bara á föstudaginn!“ Þetta
hafa verið skemmtilegir föstudagar sem við
fáum nú í hausinn.
Bera slíkir menn enga ábyrgð? Ekki segja
þeir, og allir meðvirku stjórnmálamennirnir
taka undir. Það má ekki dæma, það má ekki
hafa skoðun. Samt er enginn að æpa úlfur
úlfur, þeir halda bara sjálfir eða heyra það
löngu á undan öllum öðrum, en þegar jafn-
vel götunnar menn sem stela einum lifrar-
pylsukepp og koníaksfleyg þurfa að sæta
ábyrgð er ekkert nema eðlilegt að þeir sem
hafa komið þjóðinni á kaldan klaka geri
grein fyrir máli sínu og reyni að bæta fyrir
brot sín, jafnvel þótt brotin kunni að vera
lögleg og hafi gerst með blessun stjórn-
valda. Hér er einfaldlega svo miklu meira í
húfi; þjóðin getur ekki beðið eins og Breiða-
víkurdrengirnir eftir einhverri hvítbók, það
væri eins hægt að syngja fyrir okkur gamla
Flowers-lagið Slappaðu af, nema að verið sé
að viðurkenna að við séum eins og Breiða-
víkurdrengirnir, við höfum verið misnotuð í
einhvers konar kennitöluflakki um öll hag-
kerfi heimsins og gott ef ekki sólkerfi.
  
Sú hagfræðibóla, sem stjórnvöld settu
engar skorður, var svo augljós vitleysa og
stjórnvöldum var margsinnis bent á það, nei
ekki einu sinni, ekki tvisvar, heldur hvað
eftir annað. En í stað þess að taka mark á
þessum ráðleggingum fóru ráðherrarnir út í
lönd sem kynningarfulltrúar bankanna.
Héldu Geir Haarde og Ingibjörg Sólrún
virkilega að ástandið myndi lagast ef þau
héldu blaðamannafundi? Hvaða stjórnspeki
er þetta eiginlega? En þetta fólk ber auðvit-
að enga ábyrgð. Þau gátu ekki séð þetta
fyrir, segja þau. Nei, þau hlustuðu bara ekki
á neinar viðvaranir, þar liggur ábyrgðin, og
þess vegna á að skylda þau til að hlusta á
það sem við erum að segja.
Það voru orðin hálfgerð trúarbrögð að
hægt væri að kjafta ástandið upp og niður,
enda réð ríkisstjórnin einn aðalkjaftaskinn
til sín sem ráðgjafa og hann hætti þegar
hann komst að því að ráðgjafastörfunum
fylgdi vinna. Við viljum líka sjá ábyrgð
greiningardeildafólksins, sem virðist hafa
verið í vinnu við að ljúga að okkur. Skoðið
tekjublað Frjálsrar verslunar og sjáið hvað
þetta fólk var með í laun! Sjaldan undir
fimm milljónum á mánuði. Fyrir hvað? Fyr-
ir að ljúga? Skoðið líka hvernig fólk nátengt
ríkisstjórninni hefur makað krókinn, og nú
ætlar þetta fólk að fara að rannsaka sjálft
sig. Það er annars merkilegt að tekjublað
Frjálsrar verslunar er allt í einu orðið eins
og mögnuð heimildaskáldsaga. Fyrir hvað
voru forstöðumenn greiningardeilda, fyr-
irtækjasviða og ég veit ekki hvaða sviða að
fá sjö milljónir, átta milljónir, tíu milljónir, í
mánaðarlaun? Ef Jóhann Páll Valdimarsson
borgaði ljóðskáldum slík laun myndi Forlag-
ið strax fara á hausinn. Samt virðast mér
ljóð margra skálda margfalt verðmætari en
pappírarnir sem þetta fólk var að sýsla með.
Verður þetta fólk ekki líka að axla ábyrgð,
reikna sér eðlileg laun og skila afganginum
upp í skuldir? Öðruvísi verður engin sátt í
þessu þjóðfélagi. Þannig er Ísland í dag.
Eða eigum við nú þegar skuldunum rignir
yfir okkur að fara bara með reikningana
okkar út í tunnu og halda síðan blaðamanna-
fund? Hvað á fólkið sem nú missir húsin sín,
vinnuna, að gera? Á það að halda blaða-
mannafund? Eins og stjórnvöld. Sjá menn
ekki hvílík vanhæfni hér er á ferð? En þau
bera enga ábyrgð. Samt stjórna þau land-
inu. Halló! Þetta er eins og að segja: Ég
rústaði húsinu, en ég ber enga ábyrgð af því
að ég gerði mér ekki grein fyrir að ég væri
að rústa húsinu. Myndi einhver taka slíka
röksemdafærslu gilda? Nei, en þetta er rök-
semdafærslan sem okkur er boðið upp á.
Geir Haarde átti að vita að hann var á
hriplekum báti, en hann sagði: Við róum
bara áfram og sjáum hvað gerist. Það er
best að gera sem minnst. Það var speki
frjálshyggjunnar, að gera ekki neitt. Að-
spurð um vanda bankanna sagði hinn leið-
togi ríkisstjórnarinnar, Ingibjörg Sólrún:
Þetta er fræðilegt vandamál, og bætti við:
Ég fæ ekki betur séð en að bankarnir standi
ágætlega.
Hún sagði ekki þetta er hræðilegt vanda-
mál, heldur fræðilegt, og fór svo til Köben
með Sigurði Einarssyni, fjármálafurstanum
sem nú byggir sér níu hundruð fermetra
sveitasetur í Borgarfirðinum og hefur ný-
verið látið bankann sem farinn er á hausinn
kaupa handa sér hús í London upp á tvo
milljarða. Geir Haarde og Ingibjörg Sólrún
ætla kannski að sitja með Sigurði Ein-
arssyni og dást að sólarlaginu í Borgarfirð-
inum og segja: Þetta er fræðilegt vandamál,
þegar allir verða farnir úr landinu, og Sig-
urður Einarsson, varla ber hann ábyrgð,
þessi mikli snillingur, sem fyrir örfáum vik-
um fékk hundruð milljóna í kaupauka. Fyrir
hvað? Þetta var maðurinn sem hótaði að
fara úr landi ef hann fengi ekki ofurlaun.
Já, Ingibjörg Sólrún, hvað varð af hinni
hagsýnu húsmóður kvennalistans? Það eru
ekki bara unglingar sem lenda í vondum fé-
lagsskap. Stjórnvöld hafa verið í vasanum á
ábyrgðarlausum fjármálafurstum og nú ber
þeim að taka ábyrgð á því.
Nei annars, þetta er ekki þeim að kenna.
Þau bera enga ábyrgð. Geir Haarde for-
sætisráðherra segir að kreppan sé bara ein-
hver óþægilegur vindur sem kom frá útlönd-
um, svipaður óveðrinu í síðustu viku, og ef
það hefði ekki gerst, ef það hefði ekki blás-
ið, þá væri allt í himnalagi. Það var sem sé
ekkert að, bara ef bullið gat haldið áfram.
Allt fjármálasukkið, ofurlaunin, kaupauk-
arnir, endalaus sala á verðlausum bréfum og
endalaus niðurlæging á fólki sem vann heið-
arleg störf. Laun Lárusar Weldings bara
fyrir að byrja í bankanum voru hærri en
ævitekjur flestra vinnandi manna. Rithöf-
undur þyrfti líklega að skrifa tugi metsölu-
bóka til að vera andvirði eins fótspors hjá
Lárusi Welding. Er þetta eðlilegt verð-
mætamat? Vita menn í hvað ICESAVE-
peningarnir fóru? Er það satt að þeir hafi
verið lánaðir til Baugsfyrirtækja sem nú
skulda hundruð milljarða á meðan eigendur
fyrirtækjanna monta sig af lystisnekkjum,
einkaþotum, lúxusíbúðum, sveitasetrum og
hótelum? Það virðist hafa verið samkomulag
fjármálafurstanna að lána hver öðrum út á
veð sem ekkert stóð á bak við. Og þetta
finnst stjórnvöldum bara allt í lagi; og þau
ætla að fara hægt í sakirnar og ekki að
dæma.
Eini vandinn er sá að þetta fékk ekki að
halda áfram. Það segir Geir Haarde. Ná-
kvæmlega sama viðhorf birtist hjá Jóni Ás-
geiri. Maðurinn heldur því blákalt fram, og
virðist trúa því sjálfur, af svipbrigðum hans
að dæma, að fyrst þeir fengu ekki meira lán
til að halda vitleysunni áfram þá hafi bara
allt stoppað og það sé allt Davíð að kenna.
Maður gæti haldið að Jón Ásgeir væri alinn
við einhverja sérstaka útgáfu af Davíðs-
sálmum, svo hugleikinn er Davíð honum.
Jón Ásgeir notar sömu rök og drykkjumað-
urinn sem segir að það sé allt í lagi að keyra
fullur, bara ef hann er ekki tekinn, og þegar
hann keyrir á ljósastaur er það ljósastaurn-
um að kenna. Síðasti bankinn sem ekki gat
lánað, hann gerði mig gjaldþrota! Eigum við
að kaupa þetta bull? Það kann vel að vera
að eitt og annað hafi verið óheppilegt við yf-
irtöku bankanna, til dæmis Glitnis, en hefði
verið heppilegt að lána banka sem var kom-
inn í þrot miklar fjárhæðir? Ef ég skuldaði
Jóni Ásgeiri margar milljónir myndi hann
þá lána mér fleiri milljónir? Skuldir banka
og fyrirtækja voru einfaldlega orðnar svo
miklar að dæmið gekk ekki upp. Talað er
um að Stoðir skuldi 260 milljarða, Eimskip
um 200 og þar fram eftir götum.
Þess vegna erum við orðin þreytt á öllu
þessu bulli. Við þessar aðstæður er rík-
isstjórnin rúin öllu trausti nema hún taki til
hendinni og beri niður þar sem eitthvað er
að sækja. Það er rétt, við ætlum ekki að
borga skuldir óreiðumanna, en við erum far-
in að heyra mjálmið og afneitunina. Stjórn-
málamennirnir munu fylla eyru okkar af
langlokum og afsökunum. Þeir vonast til að
geta setið af sér storminn eins og þeir eru
vanir að gera. Eins og Bjarni Ármannsson
var sérfræðingur í. Hann hefur kannski
kennt þeim trikkin. Var það ekki Pétur
Blöndal sem uppgötvaði Bjarna, Pétur Blön-
dal sem sagði þessa skemmtilegu setningu í
þættinum Mannamál í sjónvarpinu á sunnu-
dag: „Ég viðurkenni ekki neitt.“
Eitt hafa stjórnvöld þó framkvæmt, það
er að koma sér upp sérsveit lögreglu, en að
við séum búin að missa landið út úr hönd-
unum, að hér ljúki sögu lýðveldisins, og það
allt af því að örfáum fjárplógsmönnum var
gefinn allt of laus taumur, það er auðvitað
þyngra en tárum taki, því satt best að segja
hef ég alltaf kunnað vel við lýðveldið og ég
geri ráð fyrir að sakna þess þegar fram líða
stundir.
Nei, ég get ekki gert mikið fyrir ríkis-
stjórnina, en vil þó nesta hana með einu
ljóði sem henni er frjálst að fara með næst
þegar hún hittir fulltrúa Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins og önnur yfirvöld af veraldlegum
toga, en það heitir einmitt Síðasta tilboð Ís-
lendinga og er að finna í ljóðabók með því
viðeigandi nafni: Í auga óreiðunnar.
Því miður, herra framkvæmdastjóri,
ég hef ekkert að bjóða
í þessum samningaviðræðum
nema þrjú tonn af kokteilsósu,
örfá eintök af dýrafræði Jónasar frá Hriflu
og allar hljómplötur Árna Johnsens.
Má ekki bjóða yður þjóðskrána?
Einar Már Guðmundsson
Höfundur er rithöfundur.
Eftir Einar Má Guðmundsson