Morgunblaðið - 11.11.2008, Side 21

21
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 11. NÓVEMBER 2008
Árni Sæberg
Björgvin Guðmundsson | 10. nóvember
Tekur IMF þátt í því að
kúga smáþjóð?
Það er nú orðið ljóst, að
IMF dregur afgreiðslu á
láninu til Íslands vegna
tilmæla Breta og Hollend-
inga, sem reyna að kúga
Íslendinga vegna Icesave-
reikninganna. Ef Ísland
getur fengið það staðfest, að Bretar
standi í vegi fyrir afgreiðslu á láni IMF til
Íslands, tel ég að Ísland eigi að slíta
stjórnmálasambandi við Bretland. Bret-
ar beittu hryðjuverkalögum gegn Íslandi
og komu Kaupþingi banka á kné. ...
Meira: gudmundsson.blog.is
Salvör | 10. nóvember
Axarsköft og
öxlun ábyrgðar ...
Það er skrýtið að það
batterí í stjórnsýslunni
fyrir utan Seðlabankann
sem virðist hafa klúðrað
einna mestu var svo gert
einrátt í yfirstjórn ís-
lensks fjármálalífs. Með
neyðarlögunum var Fjármálaeftirlitið
sett yfir allt kerfið. Það var einmitt þetta
sama fjármálaeftirlit sem heimilaði
Landsbankanum að starfrækja Icesave
reikninga gegnum móðurfélagið á Íslandi
í stað erlends dótturfélags. Þetta er ís-
lenska útgáfan af öxlun ábyrgðar: „yfir
litlu ertu ótrúr, yfir allt skaltu settur“. ...
Meira: salvor.blog.is
MÖRG íslensk heimili sjá í dag fram á
mikinn fjárhagsvanda. Umræða hefur skap-
ast um það hvernig eigi að bregðast við.
Tvær algengar hugmyndir eru almenn hlut-
fallsleg skuldaniðurfelling eða afnám verð-
tryggingar á lánum. Báðar þessar leiðir eru
að okkar mati óskynsamlegar. Þær myndu
hafa í för með sér mikinn kostnað fyrir
skattgreiðendur. Þær beina einnig stórum
hluta fjárhagsaðstoðar ríkissjóðs vegna
kreppunnar í að veita best stæðu launþeg-
um landsins afslátt af skuldum sínum, frek-
ar en að beina fjárhagsaðstoðinni þangað
sem þörfin er mest. Skynsamleg viðbrögð
verða að byggjast á endurmati á greiðslu-
getu í hverju tilfelli fyrir sig á grundvelli
gegnsærra reglna. Samfara þessu er lyk-
ilatriði að stjórnvöld endurskoði lög um
gjaldþrotaskipti í samræmi við alþjóðlega
þróun þannig að einstaklingar í vonlausri
stöðu geti létt af sér stærri hluta af skuld-
um sínum.
Kreppan snertir okkur með mismunandi
hætti. Bankamenn, fólk í byggingariðnaði
og fjöldi annarra missir vinnuna. Sjóðs-
félagar í lífeyrissjóðum og hinum ýmsu
sjóðum bankanna sjá sparnað sinn rýrna í
verði. Lántakendur sjá lán sín hækka á
meðan eignirnar sem lánin voru tekin til
þess að kaupa sitja eftir eða lækka. Þeir
lánsömu sem ekki missa vinnuna sjá kaup-
mátt launa sinna minnka. Og öll sjáum við
fram á að þurfa að greiða hærri skatta í
framtíðinni vegna þeirra ríkisútgjalda sem
kreppan og hrun bankakerfisins hefur í för
með sér.
Flest þessara vandamála orsakast að
stórum hluta af hruni bankanna. En vandi
þeirra sem tekið hafa stór húsnæðislán á
síðustu árum á sér líka aðrar rætur. Á ár-
unum fram til ársins 2007 hækkaði húsnæð-
isverð langt umfram almennar verðhækk-
anir og langt upp fyrir það sem eðlilegt gat
talist til lengdar. Hluti hruns húsnæðisverð
nú er óumflýjanleg leiðrétting. Því miður
tóku margir stór lán til þess að festa kaup á
húsnæði á uppsprengdu verði.
Margir kenna verðtryggingu lána um
þessa þróun. Þar er fólk að hengja bakara
fyrir smið. Verðtrygging lána eins og hún
er framkvæmd á Íslandi er einungis leið til
þess að jafna raunvirði afborgana fólks af
lánum yfir tíma. Verðtryggingin verndar
fólk því fyrir sveiflum í raunvirði afborgana
af lánum sínum. Það sem er að gerast nú er
að raunverð húsnæðis og kaupmáttur launa
minnka á sama tíma. Við þetta verða hinar
jöfnu raunafborganir fólks meira íþyngj-
andi.
Hefði fólk tekið óverðtryggð lán á breyti-
legum vöxtum hefði greiðslubyrði þess
hækkað mun meira þar sem verðbólga leiðir
til hærri nafnvaxta sem fólk þarf í því til-
felli að greiða strax. Á verðtryggðum lánum
leggst verðtryggingin aftur á móti við höf-
uðstól lánsins sem greiðist yfir langan tíma.
Marga dreymir eflaust um að vera með lán
á föstum nafnvöxtum. En föstu vextirnir á
slíkum lánum hefðu líklega verið himinháir
ef slík lán hefðu verið í boði þar sem saga
okkar Íslendinga hefur kennt lánveitendum
að þeir mega gera ráð fyrir að stór verð-
bólguskot eigi sér stað.
Hrun á raunverði húsnæðis er langt frá
því að vera séríslenskt fyrirbæri. Svipuð
þróun á sér nú stað víða um heim. Í Banda-
ríkjunum hækkaði húsnæðisverð gríðarlega
á fyrri hluta þessa áratugar en hefur hríð-
lækkað síðustu misseri. Þar í landi skuldar
um fjórðungur þess fólks sem hefur hús-
næðislán meira en sem nemur verðmæti
hússins síns. Ástandið á Bretlandi, Spáni og
Írlandi er litlu skárra.
Skuldaniðurfelling?
Stóra spurningin sem brennur á mörgum
er: Hvað eiga stjórnvöld að gera til þess að
bregðast við vanda skuldugra heimila? Ef
ekkert er að gert stefna mörg heimili í
gjaldþrot. Talsverð umræða hefur verið síð-
ustu vikur um almenna skuldaniðurfellingu,
annað hvort beint eða í formi tímabundins
afnáms verðtryggingar.
Almenn skuldaniðurfelling hefur tvo al-
varlega ókosti. Í fyrsta lagi er hún gríð-
arlega dýr. Ef ráðist væri í 25% niðurfell-
ingu húsnæðislána myndi það kosta
ríkissjóð um 300 ma.kr. í gegnum verri af-
komu nýju bankanna. Slík aðgerð myndi því
með öðrum orðum þýða hærri skatta í fram-
tíðinni sem nemur 300 ma.kr. Þessir auknu
skattar myndu bætast ofan á skattana sem
þarf að afla til þess að borga fyrir annan
kostnað ríksins af kreppunni og hruni bank-
anna. Varlega áætlað verður sá kostnaður
ekki undir 600 ma.kr. Ef við gefum okkur
til einföldunar að landsmenn greiði skatta í
réttu hlutfalli við tekjur sínar þá þýðir auk-
in skattheimta upp á 900 ma.kr. í framtíð-
inni að fjölskylda sem er með árstekjur upp
á 8 milljónir þarf að greiða 6 milljónir auka-
lega í skatta í framtíðinni. Tvær milljónir af
þessum 6 milljónum væru vegna skuldanið-
urfellingarinnar.
Hinn stóri ókosturinn við almenna
skuldaniðurfellingu er að stór hluti af slíkri
aðstoð myndi ekki renna til þeirra sem
verst eru staddir. Þeir sem fá mest út úr al-
mennri skuldaniðurfellingu eru þeir sem
hafa stærstu húsnæðislánin. Það eru í flest-
um tilfellum þeir sem hafa haft mesta
greiðslugetu á undanförnum árum. Almenn
skuldaniðurfelling myndi því beina stórum
hluta fjárhagaðstoðar ríkissjóðs vegna
kreppunar til þeirra sem mest hafa milli
handanna, frekar en að beina fjárhags-
aðstoðinni þangað sem þörfin er mest.
Sömu rök eiga við um tímabundið afnám
verðtryggingar þar sem slíkt afnám er í
raun bara útfærsla á almennri hlutfallslegri
skuldaniðurfellingu.
Þessir tveir ókostir gera það að verkum
að almenn skuldaniðurfelling er ekki besta
leiðin til þess að bregðast við vanda skuld-
ugra heimila. Allur þorri landsmanna er
verr settur í dag en fyrir ári síðan. Stjórn-
völd mega ekki falla í þá gryfju að halda að
þau geti einhvern veginn hjálpað öllum. Það
geta þau ekki gert þar sem hjálpin þarf að
koma einhvers staðar frá.
Skynsamleg viðbrögð stjórnvalda
Skynsamleg viðbrögð við vanda skuldugra
heimila hljóta að byggjast á endurmati á
greiðslugetu í hverju tilfelli fyrir sig. Til
þess að einfalda slíkt ferli og tryggja jafn-
ræði ættu stjórnvöld að flytja öll húsnæð-
islán nýju ríkisbankanna inn í Íbúðalána-
sjóð. Þá eiga stjórnvöld að útbúa
vinnureglur um endurmat á skuldum fyrir
þá sem lenda í greiðsluvanda. Slíkt end-
urmat á að byggja á öðrum eignum svo og
væntum framtíðartekjum viðkomandi.
Útfærsla slíkra vinnureglna eru vanda-
samt mál. Of mikil eftirgjöf eykur kostnað
skattgreiðenda og skapar slæmt fordæmi
fyrir framtíðina. En of einstrengingsleg af-
staða gagnvart einstaklingum í greiðslu-
vanda gæti ekki einungis lagt líf fjölmargra
heimila í landinu í rúst, heldur einnig dregið
úr hvata fólks til vinna fyrir skuldunum. Vel
útfærðar vinnureglur rata hinn gullna með-
alveg.
Ný lög um gjaldþrot
einstaklinga
Samfara þessu þurfa stjórnvöld að endur-
skoða þau lög sem gilda á Íslandi um gjald-
þrotaskipti. Íslensk gjaldþrotaskiptalöggjöf
virðist vera afskaplega gamaldags að því
leyti að hún léttir ekki skuldum af þeim
sem verða gjaldþrota í nærri því eins mikl-
um mæli og gjaldþrotalög víða annars stað-
ar.
Bandaríkin hafa verið leiðandi hvað varð-
ar gjaldþrotalöggjöf á síðustu áratugum og
önnur lönd hafa hvert af öðru breytt löggjöf
sinni að bandarískri fyrirmynd. Í Banda-
ríkjunum fær skuldari sem lýsir sig gjald-
þrota stóran hluta af skuldum sínum felldan
niður eftir að fjárnám hefur verið gert í
eignum hans. Þeir sem verða gjaldþrota
geta þá byrjað upp á nýtt án skuldaklafa.
En gjaldþrot þeirra hefur samt vitaskuld
neikvæð áhrif á orðspor þeirra hvað það
varðar að fá lán á ný.
Rökin fyrir gjaldþrotalöggjöf eins og
þeirri sem er við lýði á Íslandi í dag eru
þau að hún veitir skuldurum sterka hvata
til þess að greiða skuldir sínar. Ókosturinn
við slíka löggjöf er að ef til gjaldþrots kem-
ur hefur sá sem verður gjaldþrota nánast
engan hvata til þess að leggja sig fram í
langan tíma á eftir þar sem allur ávinningur
af erfiði hans rennur til skuldunauta. Þá er
hættan sú að gjaldþrot skaði bæði líf og
starfskrafta viðkomandi til langs tíma.
Það eru engar einfaldar lausnir við þeim
mikla efnahagsvanda sem við Íslendingar
eigum við að etja um þessar mundir. Við
þessar erfiðu aðstæður er hætt við því að
einfaldar töfralausnir auki vandann fremur
en leysi hann. Almenn skuldaniðurfelling
eða afnám verðtryggingar eru tvö dæmi um
slíkar töfralausnir.
Eftir Gauta B. Eggertsson
og Jón Steinsson » Skynsamleg viðbrögð
við vanda skuldugra
heimila hljóta að byggjast á
endurmati á greiðslugetu í
hverju tilfelli fyrir sig.
Jón
Steinsson
Höfundar eru hagfræðingar.
Vandi skuldugra heimila
Gauti B.
Eggertsson
BLOG.IS
Af öllu hjarta Björn Jörundur Friðbjörnsson og Bubbi Morthens tóku lagið á blaðamannafundi í gær þegar samstöðutónleikar sem halda á um næstu
helgi voru kynntir. Víst er að ef innlifun þeirra listamanna sem þá stíga á svið verður viðlíka og hjá þeim félögum verður kátt í [Laugardals]höllinni.