Skinfaxi - 01.12.1987, Blaðsíða 32

Afmœli UMFI
Félagsmálafræðslan og
menntakerfið
Ég mun í þessu crindi fjalla uin
fclagsmálafræðslu á vegum vegum
frjálsra fclagasamtaka, félagsmála-
fræðslu í skólum og samstarf þessara
aðila. í upphafi vil ég útskýrahvaðhcrcr
átt við mcð orðinu félagsmál og
félagsmálafræðsla. Félagsmál cru alltjiað
sem viðkemur slarfsemi félaga, einkum
og sér í lagi hinna frjálsu félagasamtaka
svo sem ungmenna- og íliróttafélaga svo
dæmi sé tckið. Félagsmálafræðsla cr því
hvers kyns fræðsla um félagsmál.
Umfjöllun mín verður að mestu leyti
um hlut ungmennafélagshreyfingarinnar í
félagsmálafræðslu fyrr og nú, og samstarf
hennarþarum við opinbcra aðlia. Eg mun
ckki setja fram ákveðnar tillögur um
framtíðarskipan þcssara mála og kann því
svo að fara að mál mitt vcki flciri spurnin-
gar cn það svarar. Vonandi verður það })ó
til þess að umræður skapast um málið hér
á eftir.
Menntakerfið
Þess er skemmst að minnast að
mcnntakerfi okkar hefur að undanförnu
sætt vcrulegri gagnrýni. Nægir í því
sambandi að minna á nýlcga skýrslu
Mcnntamálaráðuncytisins um
íslcnskukcnnslu og stærðfræðikcnnslu í
framhaldsskólum. Öll slík gagnrýni cr af
hinu góða svo lcngi scm hún cr vönduð og
málefnalcg. Miklar kröfur cru gcrðar til
mcnntakcrfisins scm vonlcgt cr. Við
teljum okkur vcra vel mcnntaða bókaþjóð
og ætlum jafnvel að fara að flytja út hugvit
ístórum stíl. Burtséðfráþessucróhættað
fullyrða að sjaldan cða aldrei hefur
hlutverk mcnntakcrfisins verið
mikilvægara en einmitt núna. Fyrirþcssu
cru ýmsar ástæður og vil ég tilgreina
eftirfarandi:
1. Aðrir þcir aðilar sem tóku þátt í
mcnnlun fólks eiga nú undir högg að
sækja. Má íþví sambandi nefna hcimilið,
frjáls félagasamtök o.fl.
2. Á tímum fjölmiðla- upplýsinga- og
fjarskiptabyltingar vcrður hver einslak-
lingur fyrir mun mcira árcili úr ýmsum
áttum en áður var. í þessu felast að
sjálfsögðu bæði koslir og gallar. Einn
gallinn cr t.d. sá að nú þurfa einstaklingar
að glíma við fleiri en eitt tungumál í sínu
daglega lífi. Afleiðingin verður m ,a. sú að
móðunnálið á undir högg að sækja.
Ábyrgð sjórnvalda er }iví mikil í þessu
máli þar sem mál okkar og menntun er
annarsvegar.
Það ber hins vegar að varast að líta svo
á að hér sé aðeins um að ræða mál
stjórnvalda eða einhvers ráðuneytis. Hér
})urfa allir að leggjast á eitt, stjórnvöld
félagasamtök og einstaklingar. Óne-
itanlega hafa fyrrgreindir aðilar allir lagt
nokkuð af mörkum til menntunar og
þroskaeinstaklingsins. Hlutverk foreldra
og heimilis er að sjálfsögðu mikið við
uppeldi og þroska barna og unglinga.
Mcð brcyttum þjóðfélagsháttum fer ekki
hjá því að hluti af framlagi foreldra og
hcimilis færist til dagvistarstofnana af
ýmsu tagi. Því er nauðsynlegt að búa
þannig að dagvistarslofnum að þær geti
sem best sinnt sínu hlulverki. Hitt er
jafnljóst að dagvistarslofnanir koma
aldrei alfarið í stað foreldra og heimilis.
Það eru })ví miður harla algeng viðbrögð
að skella skuldinni á menntakerfið og
dagvistakerfið ef illa tekst til með uppcldi
og þroska einstaklinga.
Félagsmálaskóli
þjóöarinnar
Þá cr komið að aðalmáli þessa
fyrirlestrar þ.e.a.s. hlutverki hinna frjálsu
félagasamtaka í þágu mcnntunar og
})roska einstaklinga. Hér koma að
sjálfsögðu mörg félagasamtök við sögu
cn hér er fyrst og fremst til umræðu þáttur
ungmennafclagshreyfingarinnar.
Það hefur oft verið haft á orði að
ungmcnnafélagshreyfingin hafi verið og
sé “félagsmálaskóli þjóðarinnar”.
Mörgum þykir eflaust að hér sé tckið stórt
upp í sig, en vissulega cr hægt að styðja
Helgi Gunnarsson
þctta þungum rökum. Hér verður ekki
farið ú t í það að líunda þau rök í einstökum
alriðum en drepið skal á cftirfarandi.
1. Ungmennafélögin voru lengi vel
meginuppistaða alls félagslífs, einkum í
hinum dreifðu byggðum landsins. Flestir
gengu í ungmennafélög á unga aldri og
öðluðust þar sína fyrstu reynslu í
félagsmálum. Hlutur ungmenna-
félaganna í frjálsu félagsslarfi er enn ver-
ulegur, þó vissulega hafi margskonar
önnur félagsstarfscmi bæst við.
2. Auk hefðbundins félagsstarfs veita
ungmennafélögin skipulega
félagsmálafræðslu og var Félags-
málaskóli Ungmennafélags íslands form-
lega stofnaður árið 1970 .
Einhvcr merkasti þátturinn í starfi
ungmennafélagshreyfningarinnar er án
efa samstarf við Æskulýðsráð Ríkisins
um gerð námsefnis fyrir
félagsmálafræðslu. Árið 1973 var lagt
fram námsefni fyrir svokallað
“Félagsmálanámskeið I” og var það
árangur fyrmefnds samstarfs. Þess má
gcta að mikill hluti þessa námsefnis var
upprunnið hjá ungmenna-
félagshrcyfingunni og hafði vcrið nolað
þar við félagsmálafræðslu. Jafnframt
kynningu á nýju námsefni var haldið
l'eiðbeincndanámskcið mcð þátttöku
fulllrúa flestra þeirra samtaka sem vinna
að æskulýðsmálum í landinu. Scgja máað
ungmennafélagshreyfingin hafi haft
frumkvæði í málinu og fylgt því eftir.
Stuðningur hins opinbera var sem fyrr
segir í gegnum Æskulýðsráð rfkisins,
fyrst og fremst í formi fjárhagsaðstoðar,
en cinnig var um verulegt samstarf að
ræða við samningu og gerð námsefnisins.
Auk þess að kosta útgáfu námsefnis og
leiðbcinendamenntun veitti Æskulýðsráð
ríkisins sérstakan fjárstuðning vegna
32
Skinfaxi