Skinfaxi - 01.08.1993, Qupperneq 27

og íþrótta eru af skornum skanrinti erlendis
og umræða um þessi mál hefur ekki verið
mikil hér á landi, enda þótt þessi mál hafi
þó vissulega borið á góma. Anton Bjarna-
son Iektor við Kennaraháskóla íslands hef-
ur verið ötull talsmaður þess að efla lík-
amsrækt hjá börnum og unglingum. Skóla-
árið 1990-1991 beitti Anton sér fyrir þeirri
nýbreytni við Æfingaskóla Kennaraháskól-
ans að komið var upp sérstökum íþrótta-
tímum fyrir börn sem voru sérstaklega illa
á sig komin líkamlega. Sum þessara barna
áttu við ýmis vandamál að striða, svo sem
offitu og agaleysi (sjá t.d. Anton Bjarna-
son, 1991). Anton segist ekki vera í
minnsta vafa um að þessi íþróttaþjálfun
barnanna hafi aukið sjálfstraust þeirra
verulega og bætt félagslega stöðu þeirra.
í þáttaröðinni „Hristu af þér slenið”
sern sýnd var í Ríkissjónvarpinu sumarið
1991 undir stjórn dr. Sigrúnar Stefánsdótt-
ur fjallaði Högni Óskarsson geðlæknir urn
íþróttir og andlegt heilbrigði. I samtali við
Sigrúnu nefnir Högni sérstaklega að þátt-
taka í íþróttum og líkamleg þjálfun hafi
góð áhrif á sjálfsmynd einstaklings og efli
sjálfstraust hans og sjálfsöryggi.
Skoðanir Antons Bjarnasonar og Högna
Óskarssonar eru athyglisverðar og gefa til-
efni til frekari rannsókna. Þetta á ekki síst
við þar sem báðir þeirra byggja á reynslu
og þekkingu, hvor á sínu sérsviði og á
góðri þekkingu á íþróttastarfí.
í þessari ritgerð verða reifaðar nokkrar
niðurstöður um samband íþróttaiðkunar,
getu í íþróttum og líkamsþjálfunar ung-
linga við sjálfsvirðingu og líkamsímynd
þeirra.
Könnunin Ungt fólk ‘92
Vorið 1992 var gerð könnun á vegum
Rannsóknastofnunar uppeldis- og mennta-
rnála meðal nemenda í 8., 9. og 10. bekk
grunnskóla (Ungt fólk ‘92). Könnunin náði
til tæplega 9000 nemenda eða um það bil
helmings nemenda í 8. bekk og um það bil
90% nemenda í 9. og 10. bekk. Hér er því
um mjög gott úrtak að ræða sem gefur
trausta nrynd af ýmsum þáttum í lífi þess-
ara unglinga. Til einföldunar verða sýndar
eingöngu niðurstöður fyrir 8. bekk, en
sambandi þessara þátta er svipað farið í 9.
og 10. bekk. Þær byggja á svörum rúmlega
1800 unglinga í 8. bekk af öllu landinu. í
þriðja tölublaði Skinfaxa 1993 birtust
nokkrar niðurstöður úr þessari rannsókn
unt þátttöku unglinga í íþróttum (Þórólfur
Þórlindsson og Þorlákur Karlsson, 1993).
Að frumkvæði Iþróttanefndar ríkisins
var spurt fjölda spurninga um íþróttaþátt-
töku í umræddri könnun og ýrnsa þætti
sem tengjast íþróttum unglinga, svo sem í-
þróttaiðkun unglinga, eigið mat þeirra á
líkamsþjálfun og getu í íþróttum. Iþrótta-
iðkun byggist á þremur þáttum sem lagðir
eru saman. í fyrsta lagi er það þátttaka
unglinga í íþróttum í skóla utan skyldu-
tíma, í öðru lagi þátttaka í íþróttum með í-
þróttafélögum og í þriðja lagi íþróttir utan
skóla og íþróttafélaga.
Þá voru notaðir í könnuninni meðal
annars tveir kvarðar sem mæla sjálfsvirð-
ingu unglinganna (Rosenberg, 1965) og
líkamsímynd þeirra (Offer, 1969). 1 Kvarð-
Það er mikils virði fyrir hvern einstakling
að stunda íþróttir.
inn sem mælir sjálfsvirðingu byggist á tíu
fullyrðingum, þar sem svarendur taka af-
stöðu til hverrar fyrir sig og segja hvort
þeir séu henni rnjög sammála, frekar sam-
tnála, frekar ósammála eða mjög ósam-
mála. Dæmi um slíka fullyrðingu er: „Ég
hef marga góða eiginleika”. Kvarðinn sem
mælir líkamsímynd byggist á fimm full-
yrðingum sem svarendur taka afstöðu til
og segja hvort hver fullyrðing lýsir svar-
anda mjög vel eða alls ekki og allt þar á
milli (sex svarkostir alls). Dæmi um slíka
fullyrðingu er: „Ég er ánægð(ur) með lík-
ama minn”.2
Benda ber á það að sjálfsvirðing pilta
mælist hærri en stúlkna í þessari rannsókn
og líkamsímynd pilta er jákvæðari en
stúlkna. Erlendar rannsóknir sýna ýmist að
sjálfvirðing pilta mælist hærri en stúlkna
(sjá t.d. Richman, Clark og Brown, 1985)
eða að hún sé jafnhá hjá kynjunum (sjá t.d.
O'Malley og Bachman, 1979).
íþróttir og sjálfsvirðing
I ljós kom að jákvæð fylgni er á milli
sjálfsvirðingar annars vegar og íþróttaiðk-
unar, getu í íþróttum og líkamsþjálfunar
hins vegar. Þannig að því meiri sem í-
þróttaiðkun, geta í íþróttum og líkamsþjálf-
un eru því meiri er sjálfsvirðingin. A
myndum 1 -3 eru þessar niðurstöður sýndar
en á þeim er eingöngu sá fjórðungur ung-
linga í 8. bekk sem hefur mesta sjálfsvirð-
ingu. Þetta er gert til þess að sýna urnrædd
tengsl á einfaldan hátt, enda fylgja allir
fylgnistuðlar. Sá fjórðungur sem hefur
minnsta sjálfsvirðingu sýnir öfug hlutföll
Mynd 3: Hlutfall nemenda í 8. bekk sem eru með mikla sjálfsvirðingu fer hækkandi með
aukinni líkamsþjálfun (r = 0,34)
%
50 -d
Léleg Sæmileg Góð Mjög góð
Líkamsþjálfun
Skinfaxi
27