Sjómannablaðið Víkingur - 01.07.1949, Side 58

Eftir Erik Wastberg
Gustav Dalén
Hinn biindi ofjarl myrkursins
ERIK WÁSTBERG er einn kunnasti blaða-
maður Svía og hefur verið aðalritstjóri Stokk-
hólmsblaðsins Nya Dagligt Allahanda slðan
1942. Hann liefur ritað nokkrar bækur, m. a.
æfisögu Gustafs Daléns.
Sérhver sjómaður, sem stýrir skipi sínu um mjó og
hættuleg sund, sérhver næturflugmaður á langleiðum
farþegaflUgsins er í þakkarskuld við sænskan hugvits-
mann, þótt löndum hans sé ekki öllum kunnugt nafn
hans — Gustaf Dalén.
Dalén var sænskur sveitadrengur frá Vesturgaut-
landi, og hlaut, vegna áhuga síns á vélfræði, sess á
meðal þeirra ódauðlegu manna; sem hlotið hafa Nobels-
verðlaun. Hann varð einn mesti hagleiksmaður í heimi,
og allar helztu uppgötvanir hans voru gerðar til þess
að bjarga lífi annarra manna.
Þegar Tómasi Edison var sagt frá snilldarlegustu
smíði Daléns, sóllokanum — sem kveikir sjálfkrafa á
vitanum, þegar myrkrið færist yfir, og slekkur á honum
aftur er dagar — sagði hann: „It will not work“ — hann
verður aldrei til neins nýtur! í einkaleyfisskrifstofunni í
Berlín voru menn sömu skoðunar: „Ausgeschlossen",
sögðu þeir — fráleitt!
En hann reyndist nothæfur. Hinir sjálfvirku vitar
Daléns standa nú við öll heimsins höf og hafnir. í vita-
kerfi Vesturálfu einnar eru 5000 þeirra í notkun, og aðr-
ar þúsundir standa á flugvöllum og meðfram loftleiðum.
Samtímis því að Dalén glímdi við verkefni sín á sviði
vitasmíðanna fann hann örugga aðferð til að geyma
hið mjög sprengihætta súrgas, sem er einnig notað við
logsuðu.
Dutlungafull örlög höguðu því svo, að manninum,
sem veldur bliki vitanna við öll höf heimsins, auðnaðist
aldrei að sjá þá sjálfur. Einmitt í þann mund, er hann
var orðinn auðugur og heimsfrægur, varð sprenging við
eina tilraun hans, sem eyðilagði í honum augun. En
þótt hann væri því blindur síðustu tuttugu og fimm ár
æfi sinnar, hélt hann ótrauður áfram starfi síuu.
Gustaf Dalén fæddist 1869 á býli einu í Vesturgaut-
lantíi — skraddarabænum í Stenstorp. Þegar er hann
var smáhnokki gerði hann fyrstu uppgötvun sína.
Hann vildi komast hjá því að hýða baunir, en það þótti
honum allra starfa leiðinlegast. Þessvegna smíðaði hann
þreskivél fyrir baunir. Hún gekk fyrir gömlum rokki
og var lengi í notkun og þótti ágæt.
Næsta uppgötvun hans var kynjagripurinn ,,Svefn-
drýgir". (Alla æfi sína var Dalén það mjög andstætt að
fara snemma á fætur, og hann hélt því fram, að hann
þyrfti að sofa 9 klukkustundir nótt hverja). Hann gerði
við gamla vekjaraklukku, sem faðir hans hafði einu
sinni keypt á uppboði. Á hana var sett hjól með sand-
pappír, og á tiltekinni stundu tók klukkan að snúa
hjólinu. Fosfóreldspýta, eins og þær tíðkuðust þá, var
fest á staut og lá við sandpappírinn. Þegar mál var að
fara á fætur tók hjólið að snúast, það kviknaði á eld-
spýtunni, og fyrir tilverknað haglega fyrir kominnar
vogarstang-ar, banda og bandhjóla barst logandi eld-
spýtan að kveiknum á lampa. Á honum stóð kaffikannan.
Stundarfjórðungi síðar tók hamar einn á þessari sér-
kennilegu klukku að slá á rpjáturþynnu og pilturinn
Dalén vaknaði í björtu herbergi og kaffið var heitt.
Hann var ekki kominn af barnsaldri er hann smíðaði
tæki til að ákveða með fitumagn mjólkur. Hann fór
með það til Stokkhólms til þess að hinn frægi höfundur
skilvindunnar, De Laval, gæti litið á það. „Þetta var
yfir hinni auknu verzlun, seinna fór liann að gruna,
að eitthvað byggi undir þessum iniklu kortakaupum,
og þessi grunur lians varð loks að vissu. Hann fór að
reyna að komast að hvað væri á seiði, og sögðum við
honum að við ætluðum að deila kortunum á allar sjó-
mannastofurnar í San Fransisco gefins, því að okkur
þætti smettið á karlinum svo fallegt.
Okkur kom saman um að skrifa verðið á vörunum
aftan á kortin, en undir myndina af skipparanum
skrifuðum við „Okrarinn á Annie“. Af því að við sá-
um eftir sentunum, sem fóru í kortakaupin, létum
við kokksa finna eilt áritað kort. Hann var ekki
seinn á sér að fara með það til skipparans, sem varð
alveg æfur, og hótaði að húðfletta okkur og kjöl-
draga síðan, ef við ekki skiluðum öllum kortunum
aftur. Við vorum alveg óhræddir. Höfðum komizt
yfir korlin á löglegan hátt, og svo vorum við líka
bráðum komnir í höfn. Það varð þó síðast að sam-
komulagi milli okkar og kokksa, að við seldum lion-
um kortin aftur þreföldu verði, og þótlu okkur þetta
góð kaup.
í San Fransisco vorum við allir afskráðir og varð
fátt um kveðjur. — Golt skip var Annie. Ojamm, og
mikill sjómaður var skipparinn. Það var hann, þrátt
fyrir innrætið.
Nú hættum við í dag, drengir mínir. Berið nú
stokkana inn í hjallinn og kallið á Imbu. Ég er orð-
inn jireyttur.
19B
V I K I N □ U R