Sjómannablaðið Víkingur - 01.05.1953, Blaðsíða 15

Fyrsta sigling nmhverfis jörðina
Brot úr ferðasögu Magalhaens
Fyrsti tugur 16. aldarinnar færði landfræð-
ingunum heim sanninn um tvennt. í fyrsta
lagi var því slegið föstu, að jörðin væri hnött-
ótt, og í öðru lagi viðurkenndu nú allir, nema
Kólumbus sjálfur. að heimsálfa sú, er menn
höfðu fundið langt í vestri, væri ekki Austur-
Asía (Japan, Kína, Indland), heldur nýr hluti
heimsins.
En úr því jörðin var hnöttótt, hlaut að vera
hægt að sigla umhverfis hana, svo fremi að
gegnum hinn nýja heimshluta fyndist sund,
sem skip gætu siglt um. Sjóleiðina til Indlands
suður um Afríku hafði Vasco de Gama fundið.
Nú var spurningin, hvort hægt væri að finna
sjóleið til Indlands 1 vestur. Bæði Kólumbus
og Vespucci höfðu árangurslaust reynt að finna
sund gegnum meginland vesturheimsins. í sept-
ember árið 1519 lagði Portúgallinn Fernao de
Magalhaens af stað til að leita þess, og hann
fann það, og lauk þar með fyrstu siglingu
umhverfis hnöttinn. Enda þótt honum auðn-
aðist ekki að komast alla leið sjálfum, komu
þó sum skip hans og nokkuð af mönnum heim
aftur, og þessi sigling varð til að veita mönn-
um fasta, óhagganlega hugmynd um lögun
jarðarinnar og víðáttu hinna ýmsu heims-
hluta.
Magalhaens var 38 ára að aldri, er hann
lagði í ferðina. Honum er lýst af ævisögurit-
urum, einkum Italanum Pigafetta, sem mjög
fríðum, hugrökkum og riddaralegum manni,
og hann var, í mótsetningu við aðra spænska
og portúgalska landvinningamenn þess tíma,
friðsamur maður og drengur góður. Þegar hon-
um tókst ekki að fá styrk til fararinnar í
Portúgal, fór hann til Spánar, og Karl 5. lét
honum í té peninga, skip og útbúnað. Skipin
voru fimm talsins, en þau voru svo lítil, gömul
og fúin, að það hlýtur að vekja furðu nútíma-
manna, að nokkurt þeirra skyldi komast heim.
Sjaldan hefur jafnmikið afrek verið unnið með
jafnlélegum útbúnaði og þeim, er Magalhaens
réð yfir. Hið stærsta þessara 5 skipa, „San
Antonio“, var 120 rúmlestir, það minnsta var
aðeins 75 lestir. Áhafnirnar voru samtals 280
manns: Spánverjar, Italir, Frakkar, Portúgal-
ar, Þjóðverjar, Flæmingjar, Grikkir, Malajar,
einn Englendingur, og líklega fáeinir Norður-
landabúar. Pigafetta var með í förinni, og það
er af dagbókinni, sem hann hélt alla ferðina,
að við vitum nú, hvernig þessi fyrsta hnatt-
sigling gerðist. Magalhaens var „Commodore"
og hafði sem slíkur vald yfir lífi allra sinna
manna. Það var afar mikilvægt, að nokkrir
stjörnufræðingar voru með í förinni. Þess-
vegna var alla ferðina hægt að gera athuganir
og mælingar, sem ákváðu legu Ameríku á
hnettinum og fjarlægðina milli Evrópu og
Ameríku, og Ameríku og Asíu.
Ferðin hófst ekki gæfulega, því að sam-
komulagið var afleitt milli þessara sundurleitu
áhafna á skipunum fimm. Spánverjar hötuðu
Portúgala innilega á þessum tíma, því að þeir
lágu í sífelldum ófriði um skiptingu hinna ný-
fundnu austurindversku og amerísku nýlendna,
og spænska hluta liðsins gramdist því mjög
að vera undir stjórn Portúgalsmanns. Og
portúgölsku sjómennirnir skoðuðu Magalhaens
nánast sem föðurlandssvikara, sem veitti Spáni
lið gegn sínu eigin landi. Skipstjórinn á „San
Antonio", Spánverjinn Juan de Cartagena,
gerði oftar en einu sinni uppsteit, og einu
sinni gerðist hann svo djarfur að fara um
borð í skip Magalhaens, „Victoria“, og reyna
að koma af stað uppreisn. En Magalhaens tók
hann, sló hann niður á þilfarið og lét hlekkja
hann og setja í „stokkinn". Þrátt fyrir slæm
veður og vesaldóm fai'kostanna komu þeir til
Brazilíustrandar í nóvember, og 11. janúar
1520 voru þeir staddir í mynni La Platafljóts-
ins. En menn fundu brátt með mælingum og
athugunum á vatninu, að hér var ekkert sund.
Mestur hluti liðsins missti móðinn og vildi
snúa við, uppreisn bi'aust út og 3 af 5 skipum
ætluðu að halda heim. En Magalhaens tók nú
á allri sinni orku. Eftir ákafan bardaga voru
uppreisnarmennimir yfirunnir og foringjar
VÍKINBUR
109