Sjómannablaðið Víkingur - 01.03.1960, Side 18

Tonnaiala skipa („Tonnage')
Af öllum sjófræðilegum hug-
tökum hlýtur tonnatal skipa að
vera eitt af þeim, sem erfiðast
er að átta sig á, fyrir þá sem
ekki hafa sérstaklega kynnt sér
málið. Það er ekki eitt hugtak
heldur mörg ,og getur verið mælt
á mismunandi hátt hjá hinum
ýmsu þjóðum, á mismunandi
tímum. Til að byrja með er orðið
margþætt, þar sem það er notað
jöfnum höndum um rúmtak og
þyngd, stundum viðvíkjandi skip-
inu og líka farmi þess.
Frá elztu tímum hefir verið
nauðsynlegt að vita stærð skipa,
bæði vegna burðarmagns þeirra
og afgjalda. Viðvíkjandi enskum
skipum var fyrsta aðferðin til að
ákveða stærð þeirra, sú sem not-
uð var við vínflutningana frá
Bordeaux, sem í tvær aldir, frá
1400—1600 var mikilvægur at-
vinnuvegur. Eins og fleiri enskar
venjur jókst þetta smátt og
smátt frá tilraunum og reynslu.
Það kom brátt í ljós að skip af
vissri lengd, breidd og dýpt bar
ákveðinn f jölda af vínámum, sem
kallaðar voru „tuns“, og þurfti
hérumbil 100 rúmfeta pláss fyrir
hverja ámu. Þannig skapaðist
reglan:
L x B x D
100
= Ámufjöldinn
Hver áma rúmaði 252 Gallons
af þá tíma stærð. Gallon stærðin
hefir verið önnur þá heldur en
nú tíðkast, því vigtin var hérum-
bil eitt tonn. Áman varð þannig
einnig fyrir bæði rúmmál og vigt
og nafnið „tun“, sem að líkindum
er komið af „tunna", hefir þann-
ig breytzt í alþjóða orðið tonn.
Svona stórt ílát hefir hlotið að
vera erfiður flutningur, svo að
vafalaust hafa verið notaðar
smærri útgáfur af henni til að
tákna þessa einingu. Seinna kom
í ljós að ef bætt var einum þriðja
við ámufjöldann, sem skipið gat
rúmað, kom út hérumbil burðar-
magnið í tonnum.
Þegar kom fram um 1680 höfðu
skipasmiðir við Tames ána komið
sér upp mælingarreglum sem
giltu í hérumbil 200 ár, og voru
þær þannig:
L x B x y% B
---94 — = burðarmagnið
í tonnum
Þetta var ekki mikil breyting
frá gömlu reglunum, því að djúp-
rista skips er vanalega álitin hálf
breidd þess, bara komist að út-
komunni á vísindalegri hátt. —
Lengdin margfölduð með breidd-
inni og djúpristunni og eininga-
tölu botnlagsins (bock coeffici-
ent) 0.62, gefur það magn af sjó
sem skipið íýmir frá sér þegar
það flýtur (við notum hérumbil
sömu aðferð enn í dag til að á-
kveða burðarmagn björgunar-
báta skipa), þar sem að tonn af
sjó fyllir 35 rúmfet, höfum við
regluna:
L x B x 1/2 B x 0,62
-------35--------= Sjórýming-
inítonnum
Af heildarþunga skipsins var
álitið að % stæðu undir þunga
skrokksins með útbúnaði, og
þannig yrðu eftir % partar til
burðar á farmi ,þannig væri:
% aí 062- = -l
35 94
Á þessu sést, að hingað til
hafði stærðin eingöngu miðast
við magnið af farmi og vistum,
sem skipið gat borið, og þetta
átti jafnt við herskip og flutn-
ingaskip. Um 1835, þegar menn
höfðu fundið upp nákvæmari að-
ferðir til að mæla inntak, voru
sett lög um þetta efni, og það er
á þessum lögum sem nútíma hug-
mynd um skipsstærð er byggð.
Bnitto stærö er allt rúmtak
innan skips mælt í tonnum miðað
við 100 rúmfet í tonnið (eða 2,83
rúmm.) Einstaka undantekning-
ar eru þó leyfðar frá heildar-
stærðinni, aðallega í þeim til-
gangi að gera mönnum fært að
byggja sjóhæfari skip. Þannig er
leyfilegt að undanskiljakjölfestu-
geymana í tvöfalda botninum svo
framarlega að ekki sé fluttir í
þeim farmur eða eldsneyti.
Netto stærö er það rúmtak í
skipinu, sem notað er til vöru-
flutninga og gefur því tekjur.
Hún finnst með því að draga frá
bruttostærðinni þau pláss í skip-
inu sem notuð eru við siglingu
þess, svo sem: véla- og ketilpláss,
bæði fyrir aðalvélar og hjálpar-
vélar, skipstjórnar- og oftskeyta-
herbergi, geymslur fyrir skips-
nauðsynjar og matvæli, og vistar-
verur skipshafnar. Brutto stærð-
in er venjulega frá 1% til tvisvar
sinnum nettostærðin.
Flest skipagjöld eru ákveðin
eftir „netto“ stærðinni. Þó er í
seinni tíð farið að ákveða nokkur
þeirra eftir „brutto“ stærðinni,
vegna þess að mæling skipa er
nokkuð breytileg í ýmsum lönd-
um. Gjöld fýrir siglingu um Suez
og Panama skurði eru ákveðin
eftir sérstökum mælingarreglum,
og mælast skipin nokkuð stærri
eftir þeim en t. d. enskum regl-
um, þar sem leyfður er minni
frádráttur frá innanmálinu til að
ákveða „brutto“ stærðina.
Ofantalin „brutto“ og „netto“
stærð skipa er miðuð við rúmton,
en í daglegu tali þegar minnst er
á stærð flutningaskipa, þykir það
gefa betri upplýsingar um skipin
ef talað er um burðarmagns
stærðina.
Burðarmagns stærðin (Dead-
weight tonnage) er sá fjöldi
tonna á 2240 lbs (eða 2204 lbs í
þeim löndum sem nota metra-
málið), sem skipið getur borið af
farmi, farþegum, eldsneyti, nauð-
synjum og skipshöfn, fullbúið til
ferðar.
Rýmingar stæröin (Dispace-
ment tonnage) er þungi þess
vatns, sem skipið rýmir frá sér
fullbúið af öllum nauðsynjum.
Stærð herskipa er venjulega mið-
uð við þessa stærð.
(Lœuslega þýtt úr enska tíma-
ritinu Nautical Magazine).
Rafn A. Sigurðsson.
58
VlKINGUB