Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.1992, Blaðsíða 39

í tilefni af 50 ára afmæli Landssambands íslenskra
útvegsmanna var ráðist í það stórvirki að gera kvikmynd
um sögu útgerðar og sjávarútvegs íslendinga frá
árabátaöld fram á okkar daga. Afmælisgjöfin fékk nafnið
Verstöðin ísland.
Markmiðið
Markmiðið með gerð myndarinnar
er að efla vitund þjóðarinnar fyrir
mikilvægi íslensks sjávarútvegs að
fornu og nýju, auk þess að auka þekk-
ingu yngra fólks á undirstöðuatvinnu-
grein þjóðarinnar. Myndin varðveitir
heimildir um íslenskan sjávarútveg í
kvikmyndaformi fyrir framtíðina.
50 milljónir
Verstöðin ísland er í fjórum hlut-
um. Þrír fyrstu hlutarnir eru sögulegs-
eðlis en síðasti þátturinn nútímamynd.
I fyrstu þremur hlutunum tvinnast
saman gantlar ntyndir og leiknar
sviðssetningar á merkum útgerðar-
stöðum og sjósókn. Kvikmyndin er
rúmar fjórar klukkustundir að lengd.
Hver hluti er um 60 mínútur að lengd
— síðasti hlutinn er þó lengstur eða
fullar 73 mínútur. Óhætt er að full-
yrða að hér sé um að ræða stærsta og
viðamesta verkefni sem ráðist hefur
verið í á sviði heimildakvikmynda-
gerðar hér á landi. Kostnaðurinn er
tæpar 50 milljónir króna eða um fjórð-
ungur þess sem leikin íslensk kvik-
mynd kostar miðað við lengd.
Árabátatíminn
Fyrsti hluti myndarinnar segir frá
útgerðarháttum þjóðarinnar á ára-
bátatímanum en sá tími stóð yfir allt
frá landnámsöld og fram til síðustu
aldamóta. Örstutt yfirlit er um sjávar-
útvegssögu liðinna alda og fjallað um
þilskipatímann. Þá eru fyrstu spor vél-
væðingar í sjávargreinum rakin en
notkunin hófst upp úr síðustualda-
mótum, fyrst í bátaútgerðinni en svo
með tilkomu togaraútgerðar. Vélvæð-
ingin hafði í för með sér byltingu í
sjávarútvegi fyrir gamla bændasantfé-
lagið eins og glöggt kemur fram í
myndinni. Við upphaf heimsstyrjald-
arinnar fyrri verða svo kaflaskil.
Nýja ísland
Annar hluti myndarinnar spannar
þrjátíu ár, frá 1920-1950. Þróunar-
saga sjávarútvegsins á þessum árum er
rakin en á þessurn tíma leggur sjávar-
útvegurinn grunn að þeirri gjör-
breyttu samfélagsgerð á Islandi sem
tekur við af gamla bændasamfélaginu.
Myndin sýnir þá miklu uppbyggingu
sem átti sér stað í útgerð og fískvinnslu
á þriðja áratugnum á sama tíma og
miklir erfiðleikar á fiskmörkuðum
steðjuðu að. Lýst er baráttunni í sjáv-
arútveginum á kreppuárunum er tók
á sig nýja mynd við breyttar aðstæður í
seinni heimsstyrjöldinni. Öðrurn
hluta myndarinnar lýkur með nýsköp-
uninni, endurreisnarátaki eftirstríðs-
áranna.
Baráttan
Þriðji hluti myndarinnar Verstöðin
ísland spannar árin frá 1950 allt fram
til ársins 1989 og fjallar um baráttu
íslendinga fyrir tilverugrundvelli sín-
um. Sveiflurnar í aflabrögðum á þess-
um tíma leiða til þess að úthafsveiðar
koma til sögunnar í æ ríkari mæli.
Átökin um útfærslu landhelginnar
fær sinn skerf en á sama tíma á skut-
togaravæðingin sér stað. Greint er frá
kvótakerfinu sem íslendingar settu til
að takmarka eigin sókn. Þriðji hluti
myndarinnar endar á tilkomu stóru
loðnuskipanna og vaxandi vinnslu um
borð í frystiskipum.
Ár í útgerð
Fjórði og síðasti hluti myndarinnar
leggur áherslu á samspil útgerðar og
fiskveiða í lok níunda áratugarins.
Myndin hefst á vetrarvertíð og endar á
jólunt. Vertíðarbáturinn Suðurey VE
og ísfisktogarinn Breki VE eru full-
trúar fiskiskipaflota landsmanna.
Skipverjar þessara skipa og útgerðar-
menn leika aðalhlutverkin. Suðurey
stundarnetaveiðar á vetrarvertíðinni,
trollveiðar yfir sumartímann og síld-
veiðar í nót um haustið. Togarinn
Breki er farinn að láta á sjá í byrjun
mundarinnar og er hann sendur í
lengingu og meiriháttar viðhald til
Póllands urn sumarið. Um haustið
hefur hann veiðar á ný og siglir undir
jól með aflann á markað í Bremerhav-
en.
Fimm sviðsetningar
Verstöðin ísland er að mörgu leyti
óvenjuleg mynd og má m.a. nefna að
engin viðtöl eru í myndinni svo formið
reynir mikið á myndefnið. Við gerð
sögulegu myndhlutanna voru fimm
atriði sett á svið. Upphafsatriðið frá
árabátatímanum var sviðsett í Ósvör í
Bolungarvík þar sem reist var árabáta-
verstöð á rústum verstöðvarinnar sem
fyrir var. „Verstöðin" gegnir nú hlut-
verki sjóminjasafns í Bolungarvík. Frá
skútuöld voru sviðsett tvö atriði, ann-
að í Neðstakaupstað á ísafirði en hitt
atriðið var tekið um borð í kútter Sig-
urfara á Akranesi. Fjórða atriðið var
sviðsett í Hausastaðafjöru á Álftanesi
og lýsir móttöku vélbáts í upphafivél-
bátaaldar. Fimmta atriðið er sviðsett í
fjöllum og lýsir ferðum vermanna á
milli landshluta um hávetur. Hátt í 40
manns koma fram í leiknum atriðum
myndarinnar, allt áhugafólk á þeim
stöðum þar sem atriðin voru kvik-
mynduð.
Handritagerð, gagnasöfnun og
stjórn myndarinnar annaðist Erlend-
ur Sveinsson, kvikmyndatakan var í
höndum Sigurðar Sverris Pálssonar
en Þórarinn Guðnason sá um liljóð-
upptöku. Þeir félagar fengu frjálsar
hendur um alla mótun verksins en
LÍÚ fjármagnaði myndina alfarið.
Undirbúningsvinna hófst haustið
1986 en kvikmyndataka í mars 1988.
Kvikmyndatöku var að mestu lokið ár-
ið 1990 en endanlegri úrvinnslu
39