Náttúrufræðingurinn - 1960, Qupperneq 31

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
23
hann sé banvænn átu, og það er ei ótrúlegt, að hann sé mjög
óhollur."
En hvað er þá um bleikjukúluna og liennar eituráhrif? Ekki er
vitað livaða svepp Gísli biskup á við, aðeins það, að hann er bleik-
ur, en það gæti þýtt gulleitur eða í'auðleitur. Ef til vill var Gísla
biskupi þá kunnugt um, að hér væru til eitraðir sveppir þannig
litir, eða var hér um erlendan bókarlærdóm Gísla að ræða, og
ágiskun ein, að slíkur sveppur hlyti að finnast hér sem á megin-
landinu.
Fullum 150 árurn eftir að Gísli biskup skráir þetta minnist
Björn Halldórsson á bleikjukúlur í Grasnytjum og telur þær vera
sama og Boletus Pollidus. 6) Má af lýsingu hans sjá, að hér er um
allt annan svepp að ræða en eitursvepp Gísla biskups. Því að Björn
segir þær vera „haldnar beztar af öllum ætisveppum, gefa bæði
l)ezta lykt og beztan smekk“. Einnig telur liann þær mjög líkar
„reyðikúlum", en oftast nokkuð minni. En „reyðikúlur" skýrir
Björn Halldórsson t. d. með fræðiheitinu Boletus luteus. Auk þess
getur hann þeirra í orðabók sinni og telur þær til blaðsveppa og
segir þær vera rauðar. 7) Þennan sama svepp nefnir Niels Mohr
einnig Boletus luteus og segir hann notaðan til átu hvarvetna á
Islandi. 9) Ekki sé einungis búinn til grautur úr honum ferskum,
heldur sé hann þurrkaður og geymdur til vetrarins. Nú er Boletus
luteus pípusveppur en ekki blaðsveppur, gulur að lit en annars
mjög líkur kúalubba. 12) Þar að auki er sveppurinn mjög sjald-
gæfur og aðeins fundinn í samfélagi við innflutta barrviði. Dan-
inn Paul Larsen, sem ýtarlegast hefur skrifað um íslenzka æti-
sveppi, efast því um, að sveppur sá hafi verið hér fyrr en á síðustu
árum. 8) Telur hann Mohr og grasafræðinginn E. Rostrup 13) taka
þessa villu upj) eftir Birni Halldórssyni, að órannsökuðu máli.
Allt virðist því vera á reiki um, livað reiðikúla hafi verið og sömu-
leiðis er erfitt að geta sér til um, hvaða svepp átt sé við með bleikju-
kúlu. Máske eru þetta tvö nöln á einum og sama sveppi? Hliðstætt
því, að vatnableikja og vatnareyður er einn og sami fiskur. Væru
þetta þá einkennandi nöfn á gulleitum eða rauðum sveppi, sem
gætu meðal annars átt við hinn „brandgula flugusvepp" eins og
Norðmenn kalla flugusveppinn, en gæti eins liafa átt við marga aðra
rauðleita og gula sveppi, sem finnast hér. Sé hins vegar gert ráð
fyrir, að Gísli biskup hafi réttilega þekkt íslenzkan eitursvepp með