Náttúrufræðingurinn - 1962, Side 7

Nátturufr. - 32. árgangur - 1. hefti ■ 1.—48. siða - Reykjavik, marz 1962
Þorleifur Einarsson:
• •
Askja og Oskjugosið
1961
Ódáðahraun nefnist einu nafni fjöldi hrauna, sem sum eru runn-
in frá hraundyngjum, en önnur frá gossprungum á nútíma, þ. e. á
síðustu 10000 árum. Hraun þessi, sem eru ærið misgömul, eru
tæpir 4000 km- að stærð. Lengst þessara hrauna er hraunið í Bárðar-
dal, sem komið er frá Trölladyngju og runnið hefur út Bárðardal.
Það er um 100 km að lengd.
Einna kunnust þeirra fjalla, er skaga upp úr hraunflákanum
mikla, eru Dyngjufjöll í suðaustanverðu Ódáðahrauni. Fjallaklas-
inn er að Dyngjufjöllum ytri meðtöldum um 400 km2 að stærð.
Eldgos hafa verið tíð í Dyngjufjöllum og næsta nágrenni allt
frá ísaldarlokum og fram til okkar tíma, og eru þaðan runnin mikil
hraun. í sambandi við þessi eldsumbrot hafa brotnað niður stórar
spildur í Dyngjufjöllum. Er þar fyrst að geta Öskju sjálfrar, sem
er 50 km2 stórt jarðfall í sunnanverðum Dyngjufjöllum. Slíkir sig-
dalir, sem myndazt hafa beint eða óbeint af völdum eldsumbrota,
nefnast á erlendum málum caldera eftir dal einum miklum á eld-
fjallseynni Palma, sem er ein Kanaríeyja. Á íslenzku hafa slík jarð-
föll verið nefnd öskjur.
í suðausturhorni Öskju er önnur sigdæld, Öskjuvatn, er brotn-
aði niður fyrir og þó einkum eftir Öskjugosið 1875. Öskjuvatn er
í 1053 m y. s., en hinn hrauni þakti botn Öskju í 1100—1200 m hæð.
Fjöllin umhverfis Öskju eru 1200—1500 m há. Iiæst eru fjöllin
sunnan Öskjuvatns. Er þar hæstur Þorvaldstindur, 1510 m, nefnd-
ur eftir Þorvaldi Thoroddsen. Austurfjöllin ná 1448 m hæð, Vest-
urfjöllin 1377 m og Norðurfjöllin 1362 m.
í gegnum fjallahringinn umhverfis Öskju eru nokkur skörð.
Til norðurs er Öskjuvegur, til norðvesturs Jónsskarð, til suðvest-
urs Trölladyngjuskarð, til suðurs Suðurskörð og til austurs Öskju-
op. Öll eru þessi skörð hærri en dalbotninn nema Öskjuop. LFm