Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1963, Side 15

Náttúrufræðingurinn - 1963, Side 15
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN 9 Jón Jónsson: Hnyðlingar í íslenzku bergi Inngangur. Ekki er óalgengt, að í hraunum og öðru gosbergi megi sjá rnola úr efni, sem er nokkuð öðru vísi en bergið sjálft. Stundum er munur á útliti bergs og mola svo lítill, að menn taka ekki eftir molanum, nema bergið sé skoðað rækilega. Hins vegar vill það til, að molar þessir stinga svo mjög í stúf við bergið umhverfis þá, að þeir hljóta að vekja athygli. Allmikið hefur verið ritað um erlendar myndanir af þessu tagi, einkum þó um mola af ólivíni eða af ólivínauðugu bergi, bæði í gömlu og ungu bergi víðs vegar um heim, m. a. í hraunum á Hawaii. Hér á landi hefur hins vegar lítið verið um þær ritað, og ekki er mér kunnugt, að þess konar mola sé getið nema frá eftirtöldum stöðum: Kröflu (Krablit), Grænavatni við Krýsuvík (Þórarinsson 1953, Tryggvason 1957), Heklu 1947, Seyðishólum í Grímsnesi og Dyngjufjöllum (Þórarinsson 1953). Á ofantöldum stöðum munu molarnir eingöngu hafa fundizt í hraunkúlum (bombum), gjalli, ösku eða vikri. Er því án efa urn að ræða mola úr eldra bergi (xenolita), sem borizt hafa upp á yfirborð jarðar við sprengingar í gígnum. Hér verður hins vegar aðallega fjallað um mola, sem fundizt hafa í hraunum, gömlum eða ungum. Ekki eru menn alveg á eitt sáttir, þegar um er að ræða uppruna slíkra myndana. Sérstaklega greinir á um uppruna ólivínmolanna, enda getur þar verið um fleiri en einn möguleika að ræða, fræði- lega séð, og verður nánar vikið að því síðar. Af þessum sökum hef ég hér valið að nota orðið hnyðlingur (hnyðlingar) um þess konar rnola yfirleitt, og er þá ekki tekin af- staða til þeirrar spurningar, á Iivern hátt þeir kunna að vera til orðnir, hvort heldur myndaðir í hrauninu sjálfu eða eru molar úr eldra bergi. Orðið er samstofna við hið erlenda orð, sem notað

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.