Náttúrufræðingurinn - 2008, Qupperneq 10

Náttúrufræðingurinn
tveimur hreppum í Flóanum. Byggt
er á samanburði á reiknuðum fjölda
látinna og dánartölum uppgefnum í
annálum.
Lægra dánarhlutfall í hreppunum
tveimur í Flóanum má skýra með því
að gera ráð fyrir að bólusótt hafi
borist þangað 1672, sem ekki barst í
hreppana við Faxaflóa. Fyrir hrepp-
ana í Flóanum eru því notaðar sömu
dánarlíkur eftir aldri og í Alftanes-
hreppi, nema hvað miðað er við
„ónæmi" frá 35 ára aldri í stað 50 ára
aldurs eins og á við í Alftaneshreppi.
Einnig er miðað við lægra dánarhlut-
fall fyrir 35 ára og eldri, eða 5%, en í
Álftaneshreppi var dánarhlutfallið
6,6% í hópi „ónæmra". Þannig fást
dánarlíkur m.t.t. ætlaðs ónæmis í
hreppunum í Flóanum og fjöldi lát-
inna reiknaður samkvæmt því. Með
sömu aðferð og áður er sýnt að ald-
ursbundið dánarhlutfall í Flóahrepp-
unum tveimur geti verið sambæri-
legt og jafnframt ólíkt hreppunum
við Faxaflóa. Reiknaður fjöldi látinna
fyrir hreppana í Flóanum er nálægt
dánartölum gefnum í annálum.
Með þessum útreikningum og
tengingu talnaupplýsinga úr
ólíkum áttum fæst samanburður á
hreppum. Skýra má mun á dánar-
hlutfalli í hreppum í Flóanum sam-
anborið við hreppa við Faxaflóa
með því að bólusótt hafi borist um
1672 til Flóahreppanna en ekki til
Faxaflóahreppa.
SUMMARY
Mortality reported in annals for the
nationwide smallpox epidemic
1707-1709 in Iceland is considered
for four communes; two neighbour-
ing communes at the bay of Faxaflói
and two neighbouring communes
at the south coast, an area called
Flóinn. All four communes are at
the seaside. Death rates between
these communes are different but
the difference can be explained by
combining information from differ-
ent sources.
In one of the annals the names of
all deceased in the epidemic in the
commune of Álftanes is listed. The
deceased have been age-specified
by the aid of the 1703 population
census. Thus the age-specific
mortality rate for that commune is
estimated. By this age-specific
mortality rate and with the aid of
the 1703 census, expected number
of deaths for the three other com-
munes is then calculated.
It is concluded that the age-specific
mortality rate could be identical in
the two communes at Faxaflói. Also
it is concluded that the age-specific
mortality rate in the two other com-
munes is different from the two at
Faxaflói. The lower death rate in Fló-
inn can be explained by an alleged
limited smallpox epidemic there 35
years earlier, i.e. in 1672. Accord-
ingly, death rate for age 35 and over
is set to 5% by similarity with death
rate for "immune" age group (50 and
over, due to nationwide epidemic
1655-1658) in the commune of Álfta-
nes. For the younger age groups in
Flóinn, the same age-specific death
rate as for Álftanes is used. Now the
expected number of deaths calcu-
lated for Flóinn is close to given
mortality for the two communes
there.
Combining information from
different sources, the 1703 popula-
tion census and reports of mortality
in annals, one can compare com-
munes with different mortality rate
in the smallpox epidemic 1707 to
1709. It is concluded that different
death rates between communes can
be explained by difference in dis-
ease-induced immunity.
Eftirmáli
Eftir frágang greinarinnar kom í ljós
að varðveitt er skjal í Þjóðskjalasafni
með nöfnum og aldri þeirra sem
létust í Stórubólu í Sauðanessókn á
Langanesi í Þingeyjarsýslu (Norður-
sýslu) (6. tafla og 5. mynd).20 Sauða-
nessókn náði yfir Sauðaneshrepp og
norðurhluta Skeggjastaðahrepps.7 I
dánartalinu má sjá nöfn manna úr
báðum þessum hreppum í manntal-
inu 1703.
Á þeim býlum sem eru í Skeggja-
staðahreppi og tilheyra Sauðanes-
sókn eru samtals 46 íbúar sam-
kvæmt manntalinu 1703. Heildar-
fjöldi í sókninni árið 1703 er því 153,
þar af 4 flakkarar (utansveitarhús-
gangsmenn) samkvæmt frum-
heimild.21-1 Mér er ekki kunnugt um
að dánarskrá þessi hafi verið nýtt
áður til útreikninga né að Jón
Steffensen hafi vitað af skjalinu. I
því kemur fram að á tímabilinu 19.
ágúst til 11. desember árið 1708 dóu
alls 25 manns, eða um 16,3% manna
í Sauðanessókn ef miðað er við
fjölda þar árið 1703. Dánarfjöldi og
dánarhlutfall eftir aldri í Sauðanes-
sókn kemur fram í 7. töflu.
Samkvæmt Þingmúlaannál gekk
bóla í Austfirðingafjórðungi 1672.
Hafi bólan náð Langanesinu á sama
ári hafa þeir sem lifðu þá bólu verið
36 ára og eldri árið 1708. Af 36 ára og
eldri dóu 2 (af 59), eða um 3% (95%
öryggisbil 0-12%), og er það svipað
og 5 prósenta dánarhlutfall sem
áætlað var í aldurshópi 35 ára og
eldri í Flóanum (4. tafla). Dánarhlut-
föll í yngri aldurshópunum eru ekki
marktækt frábrugðin dánarhlutföll-
um í sömu aldurshópum í Álftanes-
hreppi sem gefin eru í 2. töflu.
Þetta dánartal fyrir Sauðanessókn
styður enn frekar það álit að gert
hafi verið allsherjardánartal fyrir
landið vegna Stórubólu."' Ætla má
að mikill fjöldi dauðsfalla í bólunni
hafi haft áhrif á gerð jarðatalsins
sem Árni Magnússon og Páll
Vídalín unnu að á sama tíma og ból-
an gekk og því hafi verið ástæða til
að skrá öll dauðsföll í Stórubólu.
1 í skráningu manntalsins frá 1703, sem aðgengileg er í gegnum heima- tilgreindir í öðrum hreppum í Þingeyjarsýslu. Þessi skráning er ekki í
síðu ÞÍ, eru allir flakkarar, eða 34, í Þingeyjarsýslu skráðir undir Sauða- samræmi við frumheimild.21 Upplýsingar miðast við nóvember 2006.
neshreppi en það er 25% af heildarfjölda þar. Flakkarar eru ekki
10