Náttúrufræðingurinn - 2008, Blaðsíða 23

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
trúa veiðimanninum ef hann færði
sér annað eintak. Þrátt fyrir mikið
átak við hornsílaveiðar á sama stað
fannst ekki önnur marfló fyrr en í
ágúst 2000, þegar annað eintak
veiddist, og varð því flokkunar-
fræðingurinn að fallast á að marflær
lifðu í íslensku ferskvatni. Veiði-
maðurinn bætti svo um betur í sept-
ember sama ár og fann marflær af
artnarri tegund (2. mynd), nokkru
smærri, á sama stað og kom með
þær lifandi til flokkunarfræðings-
ins, sem brá á það ráð, til að sann-
reyna að hér væri um ferskvatn að
ræða, að drekka vökvann sem mar-
flærnar voru í. Gerði hann það þó
eftir að marflærnar höfðu verið
teknar í burtu, til þess að eiga ekki á
hættu að drekka sönnunargögnin.
Síðan höfum við unnið að því að
greina og lýsa þessum tegundum,
auk þess að kanna útbreiðslu þeirra
á Islandi. Strax kom í ljós að hér var
um tvær áður óþekktar tegundir
grunnvatnsmarflóa að ræða. Hefur
þeim nú verið lýst og er önnur
þeirra einnig af áður óþekktri ætt
marflóa, Crymostygidae3 Kristjáns-
son & Svavarsson, 2004; er það teg-
undin Crymostygius thingvallensis
Kristjánsson & Svavarsson, 2004, en
hin tegundin, Crangonyx islandicus
Svavarsson & Kristjánsson, 2006, er
af útbreiddri ætt grunnvatnsmar-
flóa, Crangonyctidae.4
Grunnvatnsmarflær
í heiminum eru þekktar um 7000
tegundir marflóa og er talið að um
12% af þeim lifi í grunnvatni.5
Grunnvatnsmarflær finnast víða
um heim en algengastar eru þær þó
í Suður-Evrópu, í kringum Miðjarð-
arhafið, í Norður-Ameríku og Vest-
ur-Indíum.5 Yfirleitt eru stofnar
grunnvatnsmarflóa litlir og mjög af-
markaðir. Talið er að um 140 teg-
undir grunnvatnsmarflóa finnist í
Evrópu6 og um 170 tegundir í Norð-
ur-Ameríku.7 Þrátt fyrir mikinn fjöl-
breytileika grunnvatnsmarflóa hafa
þær ekki fundist á norðlægum
heimskautasvæðum í Evrópu eða á
Grænlandi, en hafa fundist í Alaska
og Síberíu.8
Grunnvatnsmarflóm hefur verið
skipt upp í þrjá flokka eftir út-
breiðslu þeirra.7 1) Gamlir fersk-
vatnsstofnar sem virðast hafa verið
í ferskvatni í langan tíma. Jafnvel er
talið að sumir þessara stofna hafi
náð að lifa af síðustu ísöld í fersk-
vatni undir jökli. Það sem einkennir
þessar tegundir er að þær eiga ekki
náskylda ættingja í sjó. 2) Tegundir
sem lifa nærri sjó, eða á svæðum
þar sem sjávar gætti á einhverjum
tíma eftir síðustu ísöld. Skyldar teg-
undir er oft að finna í sjó. 3) Teg-
undir sem lifa í ísöltu vatni eða sjó.
Líklegt er að sumar tegundir
grunnvatnsmarflóa reki uppruna
sinn til þess tíma er sjávarmarflær
aðlöguðust lífi í grunnvatni. Talið er
að í fyrstu hafi marflærnar lifað neð-
anjarðar í hellum þar sem fullrar
seltu gætti, en við jarðfræðilegar
breytingar hafi vatnið orðið fersk-
ara og ferskara og marflærnar því
aðlagast fersku grunnvatni.‘ual1 Eftir
ákveðinn tíma og tilurð hentugrar
stökkbreytingar hafa grunnvatns-
marflær orðið ólíkar forfeðrum sín-
um í sjónum og ekki getað æxlast
lengur við sjávarmarflær. Þær hafa
misst seltuþolið og eru því orðnar
einangraðar í sínu vatnasviði. Innan
margra hópa grunnvatnsmarflóa
eru því skyldar tegundir ferskvatns-
og sjávarmarflóa!2 Artnar möguleiki
er að grunnvatnsmarflær hafi þróast
frá ferskvatnsmarflóm sem leitað
hafa niður í grunnvatnsbúsvæði.
Fleiri vísindamenn eru þó fylgjandi
fyrri tilgátunni.9
Hluti marflóategunda sem lifa í
grunnvatni er algjörlega bundinn
við það búsvæði. Ástæða þessa er
líklega samkeppni við aðrar tegund-
ir ofanjarðar. Þrátt fyrir að vera
2. mynd. Crangonyx islandicus Svavarsson & Kristjánsson, 2006.
Ljósm./photo: Þorkell Heiðarsson. Teikn./drazving: Jörundur Svavarsson.
23