Náttúrufræðingurinn - 2008, Qupperneq 57

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
en með langan hala, svo heildar-
lengdin var nærri metri (14. mynd).
Þrátt fyrir fræðiheitið, sem útleggja
mætti „kínverska vængeðlan", var
dýrið vængjalaust og þakið ein-
földu, dúnkenndu fiðri, þar sem
hver fjöður var aðeins pípulaga
þráður eða skúfur af þráðum.
Svona einfaldar, þráðlaga frum-
fjaðrir vaxa á undan öðru fiðri á
ungum nokkurra núlifandi fugla
(15. mynd).
Aðrir dínósárar í þessum lögum
voru með flóknari fjaðrir, þar sem
út úr hrygg gengu geislar, ýmist
ótengdir eða kræktir saman í sam-
felldar fanir. Að lokum komu svo
fram ósamhverfar flugfjaðrir:
Dínósárarnir voru að breytast í
fugla (efst á 3. mynd).
Það er athyglisvert að þarna hefur
fundist dýr með „fjóra vængi", með
eins konar flugfjaðrir bæði á fram-
limum og afturlimum. Talið er að
þetta kvikindi, smávígur (Micro-
raptor, efst á 3. mynd), hafi haldið
„fótavængjunum" undir „handa-
vængjunum" fremur en að hann
hafi dregið lappirnar á flugi.21
Þessi skipan hefur greinilega ekki
enst til frambúðar. Menn hafa
skemmt sér við að líkja þessu við
tækniþróun flugvéla á 20. öld;
flygildi Wrightbræðra og margar
flugvélar á fyrstu áratugum aldar-
innar voru tvíþekjur (16. mynd), sem
þokuðu smám saman fyrir rennilegri
farkostum með einu vængjapari.
Aður en fjaðrirnar nýttust til flugs
hafa þær trúlega verkað sem
varmaeinangrun. Fiðrið gæti einnig
hafa hrint vatni frá líkamanum,
stuðlað að felugervi, eða andstæðu
þess, skærum litum er hefðu nýst til
fælingar eða vakið athygli hins
kynsins í tilhugalífinu, en öll þessi
ólíku hlutverk fiðurs finnast hjá ein-
hverjum fuglum sem nú eru uppi.
Heitt blóð eða kalt?
Sem fyrr segir var það almenn skoð-
un fræðimanna fram eftir síðustu
öld að risaeðlurnar hefðu - eins og
hver önnur skriðdýr - verið mis-
heitar, þannig að líkamshitinn hefði
breyst með hita umhverfisins. Þegar
á öldina leið breyttust hugmyndir
manna um lífshætti þessara dýra. A
mörgum gömlum myndum má til
dæmis sjá þórseðlur eða aðrar stór-
ar risaeðlur svamla upp á miðjar
síður í fenjum, þar sem talið var að
dýrin hefðu verið of þunglamaleg
til að rísa undir eigin þunga á
þurru. I nokkrum hinna stærstu
greindu þeirra tíma fræðimenn tvo
„heila", þar sem annar var í
hausnum eins og í okkur hinum en
hinn, til muna stærri, í lendunum. I
samræmi við þetta var sú skoðun að
risaeðlurnar hefðu verið of heimsk-
ar til þess að standast samkeppni
við kvik smáspendýr, sem þróast
hefðu þegar á miðlífsöldina leið og
étið risaeðluegg og á annan hátt
gert þessum forneskjulegu frænd-
um sínum lífið óbærilegt.
Smám saman rann það upp fyrir
fræðimönnum að myndin af risa-
eðlunum sem hægfara og heimsk-
um kjötfjöllum stenst ekki. Margar
voru með þroskaðri heila en talið
hafði verið. í mænunni voru vissu-
lega þykkildi af taugahnoðum, en
þau áttu ekkert skylt við raunveru-
legan heila. Þegar líkamsbygging
dínósáranna er borin saman við
gerð núlifandi hryggdýra, standast
fuglarnir slíkan samjöfnuð mun
betur en krókódílar, að ekki sé
minnst á eðlur eða skjaldbökur.
Robert T. Bakker, sem fyrr er
nefndur, varð einna fyrstur til að
14. mynd. Dúneðlan, Sinosauropteryx prima, er elsti fiðraði dínósárinn sem fannst í
Yixianjarðlögunum í Kína,frá lokum júratímabils.20
57