Náttúrufræðingurinn - 2008, Page 73

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
NÁTTÚRUFARSANNÁLL 2006
Árni Hjartarson og Droplaug Ólafsdóttir
Veður
Árið 2006 hófst með mildum blæ, jörð var þá að mestu
auð á láglendi og snjólétt var allan janúarmánuð. I tíð-
arfarsyfirliti Veðurstofunnar sést að sama hæglætis-
tíðin hélst út febrúar og fram í miðjan mars og snjór
náði ekki að festa sig í sessi í byggð. Upp úr 20. mars
kólnaði og jörð hvítnaði og þannig hélst veðrátta fram
yfir páska, en þeir voru um miðjan apríl. Þá var sæmi-
legur skíðasnjór á helstu skíðasvæðum landsmanna,
nema í Bláfjöllum, en skíðavertíðin þótti þó víðast ansi
stutt.
Maí hófst með hlýjum andvara og fuglasöng og hiti
fór víða upp fyrir 20 gráður á daginn. Upp úr miðjum
mánuði breytti snögglega til og gerði harðasta vorhret
með norðanstrekkingi og fannkomu í útsveitum norð-
anlands. Þar snjóaði uppstyttulítið í heila viku og iðu-
lega fylgdi stormur með. Fuglasöngur hljóðnaði og
varp misfórst meira eða minna hjá þeim tegundum
sem byrjað höfðu snemma. Lambfé var tekið á hús og
raunar allt sauðfé, jafnvel hross. Ótíðinni linnti í síð-
ustu viku mánaðarins og þá sjatnaði snjórinn hratt.
Sumarið og haustið voru síðan nálægt meðallagi hvað
viðkom hita og úrkomu.
Desember skartaði fjölbreytilegu tíðarfari. Fyrsta
vikan var mild og snjólaus að mestu á láglendi. Síðan
frysti um land allt og snjóaði töluvert. Um 20. desem-
ber hlýnaði snögglega og gerði asahláku, snjórinn
hvarf á fáeinum dögum en miklir vatnavextir urðu
um land allt. Einna mestir urðu vatnavextirnir í Hvítá
í Árnessýslu sem flæddi yfir bakka sína og færði víð-
áttumikið flatlendi á Skeiðum á kaf. Bæir einangruð-
ust, svo sem Ólafsvallahverfið og bærinn Utverk, sem
stóð á örlítilli eyju í víðáttuhafi. Rennslið í Ölfusá við
Selfoss er talið hafa verið um 1750 m3/ s og hefur ekki
orðið meira frá flóðinu mikla 1968. Það flóð var að
vísu mun meira en því ollu m.a. jakastíflur í ánni sem
ekki var fyrir að fara nú. Mikil flóð urðu einnig í
Héraðsvötnum en þau ollu litlu tjóni. I Eyjafirði féllu
skriður úr fjöllum og ollu stórtjóni, svo sem sagt er frá
í skriðukaflanum.
Jöklar
Jöklar héldu áfram að rýrna eins og undanfarin ár, þó
ekki alveg án undantekninga. Að sögn Odds Sigurðs-
sonar hjá Vatnamælingum OS gekk t.d. Hyrnings-
jökull, sem er einn af skriðjöklum Snæfellsjökuls, fram
um nokkra metra. Aðrir jöklar sem gengu fram eru
austasta hornið á Skeiðarárjökli, Svínafellsjökull og
Heinabergsjökull. Reykjafjarðarjökull í Drangajökli
hefur ekki enn lokið framhlaupi sínu og hnikaðist lítið
eitt fram en mun þó vera að komast í þrot með það.
Hlaup kom úr báðum Skaftárkötlum á árunu, úr þeim
vestari í apríl en sá eystri hljóp 26. sept.-8. okt. Merkar
rannsóknir voru gerðar í eystri katlinum sumarið 2006
en þá var borað í gegnum ísinn og niður í lónið þar
undir. íshellan reyndist um 300 m þykk en rúmlega
100 m djúpt lón var þar undir. Sýni voru tekin úr jök-
ulvatninu og síritar skildir eftir í holunni. Rannsókn-
um þessum er ólokið.
Skriðuföll og grjóthrun
Halldór G. Pétursson, jarðfræðingur og skriðu-
sérfræðingur á Akureyri, segir eftirfarandi um atburði
ársins 2006:
Ekki er hægt að segja að mikið hafi verið um
skriðuföll fyrr en undir lok ársins þegar miklir atburð-
ir urðu á sunnanverðu Eyjafjarðarsvæðinu. Annars
var aðallega um að ræða grjóthrun, fyrst og fremst í
Óshlíð og annars staðar á Vestfjörðum og staðbundn-
ar aurskriður í tengslum við úrhellisrigningar. Af ein-
stökum tilvikum má geta um mikið grjóthrun þann
10. febrúar, þegar stór björg og grjótskriður féllu úr
fjallinu ofan við bæinn Steina undir Eyjafjöllum. Þá
urðu töluverð skriðuföll í rigningum, 7.-8. janúar úr
Valahnjúk í Þórsmörk, 6. júlí í Hrafnkelsdal og í Siglu-
firði og Fljótum 28.-29. ágúst. í tengslum við síðast-
nefnda tilvikið og áframhaldandi haustrigningar varð
Djúpadalsá rauf sundur stíflugarð og tæmdi uppistöðulón í
vatnavöxtunum 21. desember. Ljósm.: Á.H.
73