Náttúrufræðingurinn - 1996, Síða 32

2. mynd. „Til eru jarðfrceðingar
sem telja að jöklar hafi engan
rofmátt, jafnvel að þeir verndi
jarðlögin undir sér gegn rof-
öflum. Þessir menn œttu að
kynna sér íslenskar jökulár“
(lauslega endursagt lir Helland
1882b, bls. 223). Jökulsá á
Fljótsdal. Ljósm. Leó Kristjáns-
son 1965.
þar vart á milli mála að um gossprungu sé
að ræða, enda er kortið yfir tveir metrar á
lengd en tæpir 11 cm á breidd. Eintak af
því hefur lengi hangið uppi í stigagangi
Jarðfræðahúss Háskóla Islands. Helland
(1886, bls. 31-32) áætlaði að rúmmál
hraunsins væri 27 km3. Það var mikil
minnkun frá ágiskun sem meðal annarra
Ch. Lyell og G. Bischof höfðu birt eftir
eldri heimildum.
Þeir Helland og Gísli póstur riðu síðan
suður fyrir Vatnajökul og komu aftur til
Seyðisfjarðar eftir 63 daga ferð. A
ferðalagi sínu gerði Helland fyrstur manna
athuganir á vatnsmagni og aurburði jökul-
fljóta landsins og reit um það merkar
greinar (Helland 1882b, 1883a, sjá Sigur-
jón Rist 1956). Taldi hann greinilegt að
rofmáttur skriðjökla og jökuláa væri mjög
mikill, ekki síst í jökulhlaupum. Um þetta
atriði höfðu skoðanir verið skiptar í
Noregi (2. mynd). Einnig taldi Helland
fnykinn af Jökulsá á Sólheimasandi vera af
völdum jarðhita undir jöklinum en hafnaði
eldri tilgátu um að fnykurinn ætti uppruna
sinn í veðrun súlfíða úr bergi.
■ FREKARI SKRIF HELLANDS
UM ÍSLAND
Helland (1882a) ritaði síðan almenna
grein, sem birtist í tveim hlutum, um
landafræði og jarðfræði Islands. Fyrri
hlutinn fjallar meðal annars um gabbró,
hraunlagastaflann, ganga, eðli móbergs-
myndunarinnar og útbreiðslu hennar, og
súrar bergtegundir. Helland mun hafa
orðið fyrstur til að finna gabbró í föstu
bergi hérlendis, í Lóni austur, og færði
hann í greininni rök fyrir því að þessi
gabbrómyndun gæti verið eldri en blá-
30