Náttúrufræðingurinn - 1996, Síða 47

5. mynd. Efri myndin sýnir einfaldað likan
af skjálftabeltinu á Suðurlandi. Norðan
þess fœrist land til vesturs en sunnan þess
færist land til austurs, skjálftabeltið verð-
urfyrir vinstri skúfhreyfmgu. Þetta orsak-
ast af því að núverandi tognunarbelti,
Reykjanesskagi og eystra gosbelti, eru
hliðruð. í staðinn fyrir að hreyfing verði
um eina einfalda A-V misgengissprungu
komafram norður-suður sprungur á um 25
km breiðu belti. Bókahilluhöggun á þessu
sprungukerfi losar um þá spennu sem
byggist upp vegna plötuhreyfinganna.
Neðri mynd sýnir hvernig spildur milli
norður-suður sprungnanna á Suðurlandi
snúast líkt og bœkur í bókahillu. Snún-
ingshraðinn, cp, er 2v/L, þar sem 2v eru
plötuhreyfingar sem svœðið verður Jyrir
og L er norður-suður breidd svœðisins.
Fœrsluhraði á hverri sprungu, s, verður að
jafnaði s=w(p þar sem w er fjarlægð milli
sprungna.
virkar í skjálftabeltinu á Suðurlandi virð-
ast vera mjög ungar, þ.e.a.s. heildarfærsla
á þessunt sprungum er lítil. Erfitt er þó að
ákvarða hana nákvæmlega vegna þess hve
óreglulegar sprungurnar eru á yfirborðinu.
Heildarfærsla á níu sniðgengissprungum
við norðurjaðar skjálftabeltisins á Suður-
landi hefur þó verið mæld (Ágúst Guð-
mundsson 1995). Reyndist heildarfærslan
hvergi vera meiri en 15 metrar. Ef það á
við um aðrar sprungur í skjálftabeltinu er
ólíklegt að þær hafi verið virkar lengur en
í nokkra tugi árþúsunda. Núverandi jarð-
skorpuhreyfingar á Suðurlandi benda til
um 0,5-5 mm/ár meðalfærslu á þessum
sprungum. Það jafngildir 5-50 metrum á
10.000 árum, og því ætti heildarfærsla á
hverri einstakri sprungu að nema meira en
15 metrum ef þær hefðu verið virkar
lengur en í nokkra tugi árþúsunda.
■ SAMANTEKT
Plötuhreyfingar og aflögun jarðskorpunnar
á Suðurlandi hafa verið ákvarðaðar út frá
GPS-landmælingum árin 1986, 1989 og
1992. Lítil innri aflögun er á svæðinu vest-
an við vestra gosbeltið og á svæðinu við
suðurenda eystra gosbeltisins. Mæling-
arnar sýna að þessi svæði færast hvort frá
öðru með hraða um 2,1 ±0,4 cm/ár í stefnu
N116± 11 ° A. Skjáll'tabelti Suðurlands
verður fyrir vinstri skúlbreyfingu sem
leiðir til jarðskjálfta á norður-suður
sprungum á Suðurlandi. Færsla yfir
skjálftabeltið samsvarar um 85±15% af
plötuhreyfingunum þannig að svæðið fyrir
norðan skjálftabeltið færist f vestur með
Norður-Ameríkuplötunni og svæðið fyrir
sunnan jarðskjálftabeltið færist í austur
með Evrasíuplötunni. Tognun jarðskorpu
norðan skjálftabeltisins er um þessar
mundir og hefur síðustu 1000 árin verið að
mestu bundin við eystra gosbeltið en ekki
það vestra. Þetta gildir hins vegar ekki ef
litið er til lengri tíma, þá virðist tognun
yfir vestra og eystra gliðnunarbeltið vera
álíka mikil. Mikil skjálftavirkni á Suður-
landi á sögulegum tíma er í góðu samræmi
við þessar hugmyndir, þrátt fyrir litla
heildarfærslu á jarðskjálftasprungunum.
Hugsanlegt er að virkni í gliðnunarbelt-
unum sé síbreytileg með tíma, stundum sé
tognun yfir plötuskilin bundin við eystra
gliðnunarbeltið eins og nú er en á öðrum
tímum sé tognunin að mestu bundin við
vestra beltið. Mismikið framboð á kviku í
gliðnunarbeltunum gæti verið ástæðan
fyrir þessari breytilegu virkni. Virkni í
skjálftabelti Suðurlands er mjög háð því
hvernig tognun yfir plötuskilin norðan við
skjáftabeltið deilist milli vestra og eystra
beltisins. Ef gliðnun verður í vestra gos-
beltinu norðan Hengils er þannig líklegt að
jarðskjálftavirkni á Suðurlandi færist
norðar en nú er.
■ ÞAKKIR
GPS-mælingar á Suðurlandi 1992 voru
unnar í samvinnnu við Roger Billiant, Uni-
versity of Colorado at Boulder, og hann
tók jafnframt þátt í túlkun mælinganna.
Mælingarnar voru styrktar af National Sci-
ence Foundation, Bandaríkjunum, Rann-
45