Náttúrufræðingurinn - 1996, Qupperneq 49

Nýjustu fréttik af Galíleó
Þann 7. desember sl. stakkst kanni geim-
flaugarinnar Galíleós niður í lofthjúp
reikistjörnunnar Júpíters. Fyrstu mæli-
niðurstöður benda til að fyrri hugmyndir
manna um gerð og eignileika lofthjúpsins
hafi um margt verið rangar.
Ferð kannans niður í lofthjúpinn gekk að
óskum. Hraði hans varð mestur um
170.000 km/klst. Viðnám lofthjúpsins olli
svo hröðun sem svarar til 230-faldrar
þyngdarhröðunar við yfirborð jarðar. Af
ókunnum orsökum hófust þó mælingar
ekki fyrr en 53 sekúndum á eftir áætlun og
þar með allmiklu neðar í lofthjúpnum en
áætlað hafði verið.
Sendingar kannans stóðu yfir í 57,6
mínútur og var hann þá kominn um 600
km niður í lofthjúpinn. Gögnin voru send
upp til Galíleós sem ýmist skráði þau á
segulband eða geymdi í innra minni sínu.
Gögnin í minninu voru svo send til jarðar
næstu daga á eftir en gögnin á bandinu
verða fram á vor að berast til jarðar (sbr.
Náttúrufræðingurinn 65, bls. 3).
Frumniðurstöður mælinganna má telja
þessar helstar: a) Mjög öflugt geislabelti
er rétt ofan efstu laga lofthjúpsins. Þar
nrældust afar orkumiklar helíumjónir, en
ekki er enn vitað um uppruna þeirra.
Þessar mælingar munu einnig gefa auknar
upplýsingar um segulhvolf reikistjörn-
unnar. b) Þéttleiki og hitastig efstu laga
Fréttir
lofthjúpsins reyndust mun hærri en búist
var við, en neðar í hjúpnum sýndu mæling-
arnar betra samræmi við væntingar. Þá
reyndust loftlögin neðan skýjatoppanna (á
um 100 km dýpi) mun vatnsminni en búist
var við, auk þess sem iðustreymi reyndist
mjög mikið þar niðri. Sér í lagi reyndust
lóðréttir vindar (upp og niður) mun sterk-
ari en reiknað var með, en það getur gefið
vísbendingar um orkustreymið úr iðrum
reikistjörnunnar. c) Engin þykk ský sáust
frá kannanunr og reyndist „skyggni” því
mun betra en búist var við, en það kann þó
að skýrast að nokkru af lendingarstaðnum,
sem virðist hafa verið fremur heiðskír. d)
Verulega á óvart komu sterkir vindar, allt
að 600 km/klst nánast óháðir dýpi. Þetta
gæti bent til þess að vindar Júpíters
orsakist ekki af hitaáhrifum sólar, né af
þéttingu varnsgufu eins og gerist í
lofthjúpi jarðar. Líklega er hér um að ræða
hitann sem streymir úr iðrum Júpíters.
í ljósi þessa er einsýnl að margvfslegar
hugmyndir manna um gerð og eiginleika
reikistjörnunnar Júpíters þarfnast endur-
skoðunar. Mælingar Galíleós næstu tvö
árin munu þar gegna lykilhlutverki, en
l'ormlega lýkur leiðangrinum þann 7.
desember 1997.
Gunnlaugur Björnsson tók saman
47