Náttúrufræðingurinn - 1937, Blaðsíða 12

88 NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiir
eru þau stærstu yfir 100 km. í þvermál og 6—7 km. á hæð, en aðr-
ir eru svo litlir, að þeir sjást aðeins í sterkustu sjónaukum. Oft
er í miðjum gígnum keilumyndað fjall, sem minnir á gjallkeiluna
í mörgum gígum hér á jörðinni. Út frá sumum stærstu hring-
fjöllunum ganga Ijósar, beinar rákir, oft þvert yfir fjöll, sem
verða á vegi þeirra. Hringfjöllin liggja yfirleitt í þyrpingum yf-
ir stór svæði (þekkjast yfir 30,000 sérstök fjöll), en þar á milli
eru hin svonefndu höf — fjallalaus svæði, sem tilsvara dökku
blettunum, en sjást með berum augum. Ekkert haf eða vatn er á
tunglinu, og er þetta orð því villandi, en það hefir haldist frá
fyrri tímum, er menn vissu minna um tunglið en nú. Mikið hefir
verið um það deilt, hvernig hringfjöllin hafi myndazt, og eru
stjörnufræðingar ekki enn komnir að neinni almennt viðurkenndri
niðurstöðu. Ein skýringin er sú, að um raunverulega gígi sé að
ræða, er gosið hafi glóandi hraunum og myndazt eins og gígir
þeir, sem vér þekkjum. En líti maður á hina geisilegu stærð hring-
fjallanna, virðist þessi skýring ekki geta komið til greina, og aulc
þess vantar alveg hraunstrauma út frá fjöllunum. Önnur skýr-
ingin er sú, að loftsteinar hafi fallið á tunglið, en á móti því mæl-
ir það, að engar myndanir á borð við hringfjöllin eru til á jörð-
inni, því að það er erfitt að hugsa sér, að mikið loftsteinaregn
falli á tunglið, án þess að þess verði vart á jörðinni. í Arizona í
Bandaríkjunum er 1 km. víð gígmynduð dæld, sem álitið er að
mynduð sé af falli loftsteins, en þar með er líka allt upp talið.
Annað er það líka, sem mælir á móti þessari skýringu. Hring-
fjöllin eru svo að segja nákvæmlega hringlaga og hefðu þá allir
loftsteinarnir orðið að falla lóðrétt ofan á yfirborðið, en slíkt er
óhugsandi, þegar litið er á hvílík kynstur af steinum hefðu orðið
að falla á tunglið til þess að mynda alla gígina. Margar fleiri skýr-
ingar hafa komið fram, en enginn hefir til fullnustu getað ráðið
gátuna. Ljósu rákirnar út frá sumum hringf jöllunum virðast helzt
vera sprungur, hálffullar af ösku eða einhverju slíku, og þarf
sólin að standa talsvert hátt til þess að ná að skína ofan í þær.
Auk þessara sprungna er mikið af gínandi gjám um allt tunglið,
og hafa þær myndazt, er það var að storkna og dragast saman. —
Tunglið endurkastar aðeins 7 % af sólarljósinu, sem á það fellur,
hitt fer í að hita yfirborðið. Ef ljós er látið endurkastast frá
hraungrýti eða eldfjallaösku, fæst svipuð niðurstaða, og gefur
það talsverðar upplýsingar; í sömu átt bendir eðlisþyngd 'tungls-
ins, sem er 3,3, en eðlisþyngd hinna algengustu bergtegunda á