Náttúrufræðingurinn - 1949, Qupperneq 9

DR. l’HIL. HELGI l’JETURSS
101
grýtishraunin væru yngri en blágrýtismyndunin, og á jarðfræðikorti
sínu ai: íslandi sýnir C. W. Paijkull grágrýtishraunin við Okið og
Reykjavík, með ísnúnu yfirborði, ©g í ritgerð sinni „Bidra'g till
kánnedomen og Islands bergsbyggnad" telur hann þessi grágrýtis-
hraun hiklaust runnin á ísöld.
Jafnframt því, sem Þorvaldur Tlioroddsen rakti og rnældi út-
breiðslu jarðlagamyndananna í yfirborði landsins til undirbúnings
jarðfræðikortinu af landinu, er hann gaf út að loknurn rannsóknar-
ferðum sínum, mat hann og treysti skoðanir hinna eldri náttúru-
fræðinga um skipun jarðlaganna í landinu. Að vísu ræðir hér að-
eins urn lítinn hluta hins risavaxna starfs, er Þorvaldur leysti af
liendi sem.starfandi íslenzkur landfræðingur, jarðfræðingur og sagn-
fræðingur, en í því sambandi, er hér ræðir, varðar ekki annað. í
stuttu máli voru niðurstöður Þorvalds um jarðlagaskipun íslands
þessar:
(1) Nútíma jarðlög, einkum hraun og mór, sjávarleir á undir-
lendi og laus malar- og sandlög úr framburði áa og jökla.
(2) Grágrýtishrannin, flest öll runnin á plíócen, þau yngstu þó
undir jöklum ísaldar.
(3) Móbergsmyndunin, upphaflega gosaska og hraunmylsna, er
síðar límdist saman í móberg og þuráaberg. Frá því snemma á plíó-
cen aðallega.
(4) Yngri blágrýtisdeildin. Frá því síðla á míócen.
(5) Surlarbrandslögin. Frá því á miðju míócen.
(6) Eldri blágrýtisdeildin. Frá því snemma á míócen.
Þegar Flelgi Pjeturss hóf jarðfræðirannsóknir sínar hér heima
sumarið 1899, var hann jafnöruggur um þessa jarðlagaskipun lands-
ins og aðrir, og hann hafði sízt í liuga, að við henni yrði raskað.
Hann ætlaði sér að kanna forn fjörumörk á Suðurlandsundirlend-
ínu. Og víkur nú sögunni þangað, sent hann er staddur við mó-
bergshamra nokkra skammt fyrir norðan Miðfellsfjall í Hruna-
mannahreppi í Árnessýslu. Helga verður starsýnt á þéssa móbergs-
hamra. Bergið í þeim tekur allt í einu að minna Iiann á steinóttan
og sendinn leir, sem hann hafði oft séð erlendis og enginn hafði
efazt um, að væri botnleir undan jöklum. Einhver líking virtist
vera með þessum jarðlagamyndunum, sem annars voru þó svo ólík-
ar. Og ólíklegt virtist það, að hér gæti verið um jarðlög að ræða,
sem upprunnin væru á sama hátt. En hugsýnin, intuitionin, sterkasti
þáttur Helga sem jarðfræðings, hvarf ekki, heldur sótti fast á. Aug-