Náttúrufræðingurinn - 1949, Síða 12

154
NÁTTÚ RUF RÆÐINGURINN
og niður, og hraðaaukinn á vatninu í pípunni orsakar þá þrýstings-
mun. Mælingin byggist meðal annars á því, að mælipípan sé hreyf-
ingarlaus. Við mælingu mína fór lóðrétta pípan alveg í kaf og linéð
var um það bil liálfan metra undir yfirborði vatnsins. Það var því
erfitt að fylgjast með hreyfingum lóðréttu pípunnar, nema að því
leyti sem sú álma pípunnar, sem mælirinn var á, hreyfðist við það.
En þessi álma var alveg hreyfingarlaus þangað til gosið kom. Eg tel
því vafalaust, að hinar snöggu þi-ýstingsbreytingar, sem mælirinn
sýndi, hafi stafað af þeirri gufubólumyndun í hverapípunni, sem
ég hef áður lýst.
Þegar um yfirhitun er að ræða, og hitinn tekur snöggum breyt-
ingum, þarf því að taka með þann þrýstingsauka, sem kann að stafa
af gufubólumyndun og útþenslu gufunnar. Hámarkshitamælir, sem
látinn var niður í hverinn fyrir gosið og var niðri meðan á gosinu
stóð sýndi hámarkshitann 118° el'tir gosið. Það er því sennilegt, að
hitinn í Geysi hafi nú verið mun minni en þá er Þorbjörn mældi
hann, enda hverinn öðruvísi undirbúinn. Mér þykir ekki ósennilegt,
að þrýstingsaukinn vegna gufublöðrumyndunar hafi þá verið all-
miklu meiri. En það getur verið álitamál, hvort hann hafi verið svo
mikill, að suðumarkið hafi hækkað upp í 126°, sem er liæsti hitinn,
sem Þorbjörn mældi, og yfirhitunin þá verið engin. Ef það er rétt,
sem mér þykir langlíklegast, að miklar gufubólur myndist í Geysis-
pípunni, þar sem innstreymið úr hliðaræðunum á sér stað, þá er
ekki liægt að vita, livenær hitamælirinn eða thermistorinn, er í vatni
og hvenær hann er í gufu á þeim stöðum, en aðeins hitamæling í
vatninu gæti komið til greina, þegar um ylirhitun vatnsins er að
ræða. í rauninni finnst mér varla koma til mála nokkur yfirhitun
vatnsins, þar sem sífellt blandast saman vatn og gufubólur.
Ég hef orðið ærið langorður, af því að mér fannst sérstök þörf á
því að bera fram ítarleg rök fyrir skoðunum mínum. En í stuttu
máli get ég sagt, að hitamælingar eðlisfræðingsins Þorbjarnar Sigur-
geirssonar í Geysi sumarið 1948 staðfesta þá gömlu tilgátu mína, að
heitt vatn og gufa streymi inn í Geysispípuna nálægt miðju hennar,
og líklegá einkum á 2 stöðum. Innstreymið er misjafnt, á stundum
aðeins heitt vatn, á stundum gufa eða sambland af gufu og vatni, og
þá miklu örara. Þetta orsakar miklar hitabreytingar og snöggar, þar
sem innstreymið mætir kaldara vatni Geysispípunnar. Þegar vatns-
borðið í Geysi er lækkað, vex innstreymið úr hliðaræðunum sam-
kvæmt reglunni um vatnsmagn og þrýsting í laugum og hverum, og