Náttúrufræðingurinn - 1949, Blaðsíða 18

160
NÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
ákveðin svæði. En meðan á varptímanum stendur, þ. e. venjulega
8—10 vikur, reika þeir á milli fleiri karlgaukasvæða, taka saman við
karlgaukana hvern á fætur öðrum og verpa síðan eggjum sínum í
smáfuglahreiður þau, sem völ er á á liverju svæði.
Gaukurinn okkar tengist því ekki hjúskaparböndum á sama liátt
og tíðkast hjá flestum öðrum fuglum, heldur lifir í fjölveri. Stafar
það af því að karlgaukarnir eru venjulega miklu fjölmennari en
kvengaukarnir. Skýringin á þessu einkennilega fyrirbrigði liggur í
því, að kvengaukarnir verpa ekki eggjum sínum í blindni í hreiður
þeirra smáfuglategunda, sem til greina koma senr fósturforeldrar og
eru alls um tuttugu eða þar yfir. Svo er mál með vexti, að hver kven-
gaukur leitast við að koma eggjum sínum fyrir hjá þeirri tegund,
sem hefur fóstrað liann. Kvengaukur, sem alizt liefur upp í gulbryst-
ingslneiðri, leitast því við að koma eggjum sínum fyrir í hreiðrum
þessarar tegundar; kvengaukur, sem hefur verið fóstraður af márí-
ötlum, leitast við að verpa í máríötluhreiður o. s. frv. Þess vegna er,
líffræðilega séð, liægt að tala um mismunandi gaukakyn, enda þótt
enginn útlitsmunur sé á þeim. Eitt kynið leggur t. d. aðallega lag
sitt við gulbrystinga, annað við máríötlur, þriðja við þúfutittlinga,
fjórða við músarrindla o. s. frv. Það er því hægt að tala um gul-
brystingagauka, máríötlugauka, þúfutittlingagauka, músarindla-
gauka o. s. frv. Nii er því þannig háttað, að þéttbýli þessara smá-
fugiategunda er yfirleitt ekki meira en það, að á hverju karlgauka-
svæði myndu varla vera nema tvö eða þrjú hreiður hverrar þessara
tegunda, og það bggur því í augum uppi, hvers vegna kvengaukur-
inn, sem verpur allt að 20 eggjum eða þar yfir, verður að heimsækja
fleiri en eitt karlgaukasvæði um varptímann til þess að geta komið
hinum mikla eggjafjölda fyrir hjá einni og sömu tegund. En um
leið fæst skýring á því, livers vegna gaukurinn getur ekki lifað í
eðlilegu hjónabandi.
Jafnskjótt og kvengaukur kemur inn á svæði karlgauks, byrjar
hinn fyrrnefndi að svipast um eftir hreiðrum þeirrar tegundar, sem
kemur til greina fyrir liann sem fósturfugl, og tekur karlgaukurinn
einnig þátt í þessari leit. Báðir fuglarnir þaulkanna nú allt svæðið í
hreiðurleit og sitja þess á milli tímunum saman á góðum útsýnis-
stöðum og fylgjast þaðan með hreiðurgerð fórnardýra sinna, sem
þeir hafa hug á að gleðja með heimsókn sinni. Fyrir varpsníkilinn
er Jiað lífsspursmál að koma eggi sínu í hreiður hins útvalda smá-
fugls ár réttum tíma, Ji. e. á þeim tíma, er hann er ekki enn fullorp-