Náttúrufræðingurinn - 1949, Side 34

176
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
eru tiltölulega auðug að kísilsýru, og yfirleitt verður hraunkvika því
fastari fyrir og tregari að renna sem' hún er kísilsýrubornari, en liætt-
ir að sama skapi meira til að springa sundur í gxjótmúga og mynda
apalhraun.
í Hekluhraunum er tiltölulega mjög lítið um hella, enda ekki
við öðru að búast í hraunum af þeirra gerð, eins og þegar hefur verið
bent á. Skútar og smáliellar eru þar að vísu margir, eins og í flest-
öllum hraunum, en f'ram að síðasta Heklugosi, 1947—’48, þekktu
menn þar ekki neinn stóran helli. Sá hellir, sem helzt kvað þar eitt-
livað að fram til þess tíma, er Útilegumannshellir í Suðurhrauni
milli bæjanna Selsunds og Kots. Ég hef ekki skoðað hann, en eftir
lýsingu heimafólks í Koti er hann mjög lágur undir loft og aðeins
fáeinir metrar að lengd og breidd. Hann er því alls ekki sambæri-
legur Karelshelli að stærð.
í hrauni síðasta Heklugoss mynduðust oft litlir helluhraunsblett-
ir eins og þeir, sem að frarnan getur. Mér komu þeir á óvart, því að
í Næfurholtshrauni, sem rann 1845 og er í mörgu svipað nýjasta
hrauninu, þekkti ég enga þeirra líka og hafði þó víða gengið um það.
Allstórir hellar sáust einnig í myndun í nýja hrauninu, glóandi bjart-
ir hið innra með streymandi lirauná í gólfs stað, en þeir fylltust aftur
og hurfu. Einum þeirra er lýst í Þáttum af Heklugosinu (Náttúrufr.
18. árg., bls. 18—20 og litmynd gegnt bls. 16).
Þegar hraun hafði runnið úr „hraungígnum" undir Axlabrekku
í nokkra mánuði samfleytt og þakið fjallsræturnar þar fyrir neðan
þykkri hraunbreiðu, tók hinn glóandi kvikustraumur að kvíslast
meir en áður og renna í síbreytilegum álum og æðum um hina ný-
storknuðu hraunfyllu. Þessir kvikuálar hurfu víða í hraunið, smugu
það neðanjarðar og komu fram aftur neðar. Sumir voru aðeins vakir,
sem ganga mátti hringinn í kringum á harðstorknu lirauni, sem að
vísu var lieitt og glóði niðri í sprungunum, en stóð jx') J>ví sem næst
eða algerlega kyrrt.
Á ferðum mínum til Heklu um helgar veturinn 1947—’48 fékk ég
nokkrum sinnum tækifæri til að skoða þessar hraunvakir. Ef þær
voru litlar, mátti ganga alveg fram á barm Jtcirra, en annars geislaði
frá þeim óþolandi hita. — Hér á eftir skal nú lýst lítillega tveimur
slíkum vökum, þeim sem ég skoðaði einna bezt, því að þær gefa
nokkra hugmynd um það, hvernig hraunhellar á Itorð við Karels-
helli verða til.