Náttúrufræðingurinn - 1951, Page 46

92
NÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
Undanfarin ár hef ég fengizt nokkuð við rannsóknir á litþráðafjölda íslenzkra jurta,
en þekking á fjölda litþráðanna er mjög þýðingarmikil stoð við rannsóknir á skyld-
leika tegunda og sköpun þeirra sem og á ýmsum jurtalandfræðilegum einkennum
jurtaríkisins, sérstaklega með tilliti til innflutnings nytja-
jurta síðar. Fyrir tveim árum tók ég meðal annars slatta af
brönugrösum í Botnsdal í Hvalfirði, en þar hafði Geir
Gígja safnað ástagrösum einhverju sinni. Tók ég rótar-
brodda til rannsókna hér og hvar í kjarrinu, en þurrkaði
eintökin til nánari athugunar síðar.
I>að var kunnugt áður erlendis frá, að hin eiginlegu
brönugrös hafa 2n — 80 litþræði, og sama fjölda hafði ég
ákvarðað áður fyrir aðra íslenzku deiltegundina. Þau ein-
tök frá Botnsdalnum, sem tilheyrðu ástagrösunum, höfðu
cinnig 2n — 80 litþræði, svo að tir því fékkst aftur örugg-
lega skorið, að brönugrösin og ástagrösin tilheyra raunveru-
lega sömu tegund og geta vixlfrjóvgazt og eignazt frjó af-
kvæmi saman þá sjaldan þau vaxa á sama stað og blómgast
samtímis. En auk þess kom í ljós, að nokkur eintök úr
Botnsdalnum höfðu helmingi færri litþræði, eða 2n = 40,
svo að þau hlutu að tilheyra annarri tegund. Nánari athug-
anir leiddu í ljós, að þau tilheyra tegundinni Dactylorchis
Fuchsii (Druce) Vermln.. sem ntér gáfust mörg tækifæri til
að skoða víða á Islandi sumarið 1949, þegar ég tók þátt í
alþjóðaleiðangri jurtalandfræðinga um það land. Mætti
nefna þessa tegund töfragrös á íslenzku, því að hún hlýtur
að vera álíka hentug til að töfra mcnn til ásta og hin eiginlegu brönugrös.
Töfragrösin eru stærri en hin eiginlegu brönugrös, stöngullinn er grófgerðari og
blöðin mjótungulaga og flekklaus. Blómin erti ljós-fjólublá til dökkfjólublá og minni
en á brönugrösum, en vörin mjó og þrískipt með löngum miðflipa. Mynd af norsku
eintaki fylgir þessari grein til hægðarauka fyrir þá, sem gefa vildu tegundinni nánari
gætur.
Þótt töfragrösin yrðu ekki greind sem sérstæð tegund hér fyrr en eftir fund þeirra í
Botnsdainum sumarið 1949, hefur þeim verið safnað einu sinni áður. í grasasafni há-
skólans í Kaupmannahöfn er til eitt eintak, sem dr. Helgi Jónsson tók 28. júlí 1910 við
Dalsmynni í Borgarfirði, og annað eintak, tekið á sama stað og tíma, er til í Náttúru-
gripasafninu í Reykjavík. Má því búast við, að töfragrösin vaxi víðar i kjarri og iirís-
mýrum í brekkum gegnt suðri og austri að minnsta kosti vestanlands. Þar eð þau eru
algeng á Bretlandseyjum og á Norðurlöndum allt til Finnmerkur, er fátt því til fyrir-
stöðu, að þau geti fundizt í öllum landshlutum.
Áskell Löve.
Summary
In Iceland only one species of the genus Dactylorchis was hitherto known, viz. D.
maculata (L.) Vermln. with the two subspecies elodes (Gris.) Vermln. and islandica
Löve & Löve, the latter of which is endemic. Both tliese subspecies arc found to
have the chromosome number 2n = 80. In the present paper the author reports the
occurrence of the species D. Fuchsii (Druce) Vermln. in Botnsdalur in Hvalfjörður in