Náttúrufræðingurinn - 1952, Page 26

20
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
þeim og slá þær eins og kallað er. Sjái fálkinn, að rjúpan nálgast
ískyggilega varnarstaði eins og skógarþykkni, hamrabelti eða manna-
bústaði, þreytir hann flugið af allri orku, þar til er hann virðist fá
aðstöðu til að renna sér niður að henni með geysihraða og slá hana,
áður en hún nær til jarðar. Styggustu rjúpurnar og þá jafnframt
þróttmestu verða því oftast fyrir árásum fálkans. En um það, hvernig
þeir slá rjúpurnar, eru skiptar skoðanir, og er það mjög eðlilegt, því
að þar eru þeir ekki við eina fjölina felldir fremur en refir, sem bíta
kindur. Eg ætla því fyrst að fara nokkrum orðum um það, hvernig
fálkar liaga sér við að slá rjúpur, J:>ar sem ég lief langoftast verið sjón-
arvottur að þeirri aðferð lians, enda er landslag hér vel til þess fallið.
Eðli fálkans, eins og annarra ránfugla, er að sitja á háum stöðum,
þar sem er gott útsýni og vítt til veggja. Þaðan geta þeir haft góðan
vörð á því, er fram fer í nágrenninu, livort sem það er aðvífandi fugl
eða óvinurinn upprétti, því að sjón fálkans er afburða skörp. Því
lægri sem þessi sjónarhæð er, því láréttara er landið og því meir
reynir á flugþol fálkans, er hann leggur til atlögu við þá fugla, sem
leggja leið sína fram hjá, t. d. rjúpur. Elýgur hann þá oft í veg fyrir
þær og jafnvel með jörðinni og byrjar atlöguna með því að renna sér
í hópinn og tvístra honum. Samtímis notar hann flughraðann til að
sveifla sér sem hæst í loftið. Þar tekur liann svo ákvörðun, með leift-
urhraða, hvaða fugl hann hyggst að leggja í einelti. Þá er fálkinn
líka búinn að fá þá aðstöðu, er Iiann frekast kýs, en það er að þreyta
eftirförina nokkru ofar í loftinu en fuglinn, sem á undan leitar, og
því hærra því betra. Þar sem fálkar aftur á móti sitja á háum sjónar-
liæðum, t. d. hamrabrúnum, fjallseggjum eða gínandi árgljúfrum,
er aðstaða þeirra allt önnur og stórum betri, þar sem rjúpur halda
oft til eða koma aðvífandi í brekkurnar neðan við þá. Þurfa þeir þá
oft ekki annað en steypa sér fram af brúninni, þegar þeir sjá sér færi
á bráð, og eftir örfá skörp vængjatök renna þeir sér á geysilegum
hraða niður að rjúpunum, þar til er loftvegir Jjeirra mætast og sem
margir fullorðnir fálkar virðast meistarar að Iiitta á.
I svona landslagi hef ég langoftast séð fálka bæði slá og grípa
rjúpur. Slík aðstaða er líka upplagðari til að nota bæði vængi og
fætur en þegar komið er á eftir þeim sömu eða svipaða stefnu og
þær hafa sjálfar. Hvaða aðferð fálkinn beitir fer því mjög eftir því,
hvort rjúpan er hátt eða lágt frá jörð, eftir umhverfinu og leikni
fálkans og svo síðast en ekki sízt, hvort fuglinn, sem hann gerir árás-
ina á, er stór eða h'till. Verður Jiað nánar skýrt síðar.