Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1956, Page 4

Náttúrufræðingurinn - 1956, Page 4
114 NÁTTÚ RUFRÆÐINGURINN dags hafa vísindafrömuðir mestu menningarþjóða sunnar í álfunni sótt út hingað skýringu á mörgu því, sem gerðist í heimalöndum þeirra fyrir þúsundum eða milljónum ára, en gerist þar ekki lengur. Að þessu leyti stöndum við fslendingar flestum þjóðum betur að vígi að skilja myndunarsögu fósturjarðarinnar. Ég ætla mér nú ekki þá dul að rekja hér alla þessa sögu, það væri óðs manns æði, í einni tímaritsgrein. Ég segi hér aðeins nokkra þætti liennar í tímaröð og skal leitast við að tengja þá nokkuð saman, svo að söguþráðurinn slitni ekki alveg. En liann verður bláþráður á löngum köflum. Eðlilegt er að skipta jarðsögu íslands í þrjá kapítula. í tveimur hinum fyrstu segir frá myndun þess, sem við köllum yfirleitt fast berg eða klöpp, en ég mun hér á jarðfræðinga vísu kalla berggrunn landsins. f þessari grein verður ekki haldið lengra; ég hef hér valið mér til frásagnar aðeins þætti úr þeim tveimur kapítulum, ekki af því að þeir séu auðskýrðari né auðskildari en hinn síðasti, heldur af því að þeir eru færrum kunnir. En síðasti kaflinn, sem hér verður útundan, fjallar um hin lausu jarðlög (mela, sanda, leirur, jarðveg o. s. frv.), sem liggja ofan á berggrunninum, og ennfremur yngstu hraunin, þau sem runnið hafa eftir ísöld og við köllum hraun í þrengstu merkingu þess orðs. Eins og ég hef þegar gefið í skyn, skiptist berggrunnur landsins í tvær misgamlar myndanir: blágrýtismyndunina og móbergsmynd- unina. Blágrýtismyndunin, sem er eldri, nær yfir tvö landsvæði: annars vegar Austurland frá Breiðamerkursandi að sunnan að Langanesi að norðan; hins vegar Vesturland frá Esju um Borgarfjörð, Dali og alla Vestfirði og áfiam um vestanvert Norðurland austur að Bárðardal. Móbergsmyndunin fyllir bilið milli blágrýtisspildnanna í austri og vestri og rnyndar belti um þvert landið, miklu breiðara sunnan lands en norðan. Nærri lætur, að landinu sé að flatarmáli jafnt skipt milli blágrýtismyndunarinnar og móbergsmyndunarinnar. Ekki eru mót þessara myndana alls staðar glögg, en þar sem þau hafa verið könnuð, eins og t. d. fyrir botni Hvalfjarðar (af Helga Pjeturss), hverfur blágrýtismyndunin inn undir móbergsmyndunina, og mjög víða hallar blágrýtislögunum h'tið eitt í þá átt á báðum blágrýtis- svæðunum, þ. e. í suðaustur og suður vestan lands og norðan, en í vestur á Austurlandi.

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.