Náttúrufræðingurinn - 1968, Side 51

NÁTTÚ RIJFRÆÐINGU RI N N
41
þykkt á skerjunum nærri gígunum vafalaust meira en hálfur metri.
Yfirleitt er vikurinn af því tagi, sem hríslast úr kvikustrókum og
samskonar og sá, er myndaðist í Oskjugosinu 1961, og í því gosi
er myndaði norðurhluta Eldgjár. Auðsætt er af korti því, sem hér er
birt (4. mynd), að miklu meiri vikur hefur borizt til vesturs frá
Lakagígum en til austurs og kemur það heim við það, sem vitað
er um vindáttina fyrstu daga gossins, en þá virðist vikurmyndunin
hafa verið langmest.
Á kortinu hef ég dregið línu, sem afmarkar nokkurn veginn það
svæði, þar sem L 1783 er enn finnanlegt í jarðvegi án smásjárrann-
sókna. Reynzla mín er, að ef ekki er um mjög þétt snið að ræða,
eins og t. d. á Heklusvæðinu, taki maður vart eftir öskulagi ef
meðalþykkt þess er minni en 0.2 sm og þykktin á laginu nýföllnu
um það bil þrisvar sinnum meiri. Þar sem línan á kortinu er heil-
dregin er hún nokkru öruggari en þar sem hún er dregin með
slitnu striki. Svæðið innan línunnar er rúml. 8000 km2, en svæðið
innan 1 sm þykktar L 1783, er jrað var nýfallið, áætla ég að vera
um 6000 km2. Heklugosið 1947 er talið ítailegast kannað allra stór-
gosa að því er varðar dreifingu og þykkt gosmalar (sbr. Nox and
Short 1964). Meðalþykkt gosmalar er féll á fyrsta degi þess goss
innanvið 1 sm þykktarlínu var 7 sm og það, sem féll innan þeirrar
línu, var helmingur heildarmagns þeirrar gosmalar er myndaðist
þennan dag (S. Þórarinsson 1954). Sé reiknað með hliðstæðum
hlutföllum í Skaftáreldum er heildarmagn L 1783 0.84 km3. Hér
við bætist gosmölin í gígaröðinni sjálfri, sem ég hef gróft áætlað
um 30 milj. m3. Heildarmagn gosmalar er því nálægt 0.85 km3,
sem myndi samsvara eitthvað kringum 0.3 km3 af hrauni og 0.25
km:! af föstu bergi. Hlutfall gosmalar og hrauns í Skaftáreldum,
reiknað í þyngd, er nálægt 1:50. í Öskjugosinu 1961 var það um
1:100. Má því gera ráð fyrir að kvikustrókarnir í mestu hrinum
Skaftárelda hafi verið miklu kröftugri en í Öskjugosinu, en þar
náðu þeir um 500 m hæð. í Öskjugosinu náði gosmökkurinn í
gosbyrjun örugglega meira en 6000 m ltæð, og líklega næstum upp
að veðrahvörfum (S. Þórarinsson 1963) og er enginn el'i á því, að
uppstreymi frá Lakagígum hafi iðulega náð upp í heiðloftin. En
sú bláa móða, sem lá yfir landinu öllu í Skaltáreldum og barst til
fjarlægra landa, jafnvel út fyrir endimörk Evrópu, mun fyrst og
fiemst hafa verið loftkennd gosefni, sem spilltu gróðri landsins