Náttúrufræðingurinn - 1970, Blaðsíða 11

NÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
153
IV. ÍSLENZKU HREINDÝRIN
Sögulegt yfirlit
Um sögu hreindýra á íslandi hafa mest ritað þeir Helgi Valtýs-
son (1945) og Ólafur Þorvaldsson (1960), og er eftirfarandi ágrip
byggt eingöngu á þessum heimildum.
Hreindýrin voru flutt hingað til lands á árunum 1771 til 1787.
Árið 1771 var þremur dýrum sleppt í Landeyjunr í Rangárvalla-
sýslu, árið 1777 voru 23 dýr sett á land á Reykjanesskaga, um 30
dýrum var sleppt í Eyjafirði árið 1784, og loks var 35 dýrum sleppt
í Vopnafirði 1787.
Dýrunum virðist hafa fjölgað mjög ört fyrst í stað á öllum
þessum stöðum, nema í Rangárvallasýslu, en þar hafa þau senni-
lega dáið út eftir fáein ár. Ástæðurnar fyrir hinni öru fjölgun voru
líklega tvær: Hagar við hæfi dýranna voru víðast fyrir hendi, og
voru þessi beitilönd ósnortin af hreindýrabeit, en fæðuval hrein-
dýra er að mörgu leyti frábrugið fæðuvali þeirra jurtaætna, sem
fyrir voru í landinu, eins og síðar verður vikið að. Heimildir benda
til þess, að þau hreindýr, sem flutt voru til landsins hafi fyrst og
frernst verið kvígur. Dýrin, sem sleppt var á Reykjanesskaga voru
þau, sem el'tir lifðu af 30 — 6 törfum og 24 kvígum — sem lögðu
upp í sjóferðina. Og af þeim 35 dýrurn, sem sleppt var á Austur-
landi, voru 30 kvígur, en aðeins 5 tarfar. Sennilegt er, að svipað
hlutfall kynja hafi einnig verið í Eyjafjarðarhjörðinni, enda þótt
þess sé ekki getið í heimildum.
Þegar litið er á þessi tvö atriði, lítt notuð beitilönd og hagstætt
kynjahlutfall, er sízt að furða, að fjölgun hreindýranna varð mjög
hröð fyrstu árin. Þannig er talið, að árið 1790, aðeins sex árum eftir
að hreindýr voru flutt til Eyjafjarðar, hafi þau verið orðin 3—400
á þeirn slóðum, og kvartað var um ásókn dýranna í fjallagrös á
Vaðlaheiði.
Friðunarsaga hreindýranna gefur nokkra rnynd af vexti stofnsins.
Dýrin voru alfriðuð frá 1787, en þegar árið 1790 var takmörkuð
veiði leyfð í Eyjafjarðarsýslu, og árið 1794 var veitt takmarkað
veiðileyfi fyrir Þingeyjar- og Múlasýslur. Árið 1798 var leyft að
veiða karldýr um land allt. Frá 1817 mátti veiða öl 1 dýr nema
kálfa, og árið 1849 var alger ófriðun hreindýra tekin í lög. Helztu