Náttúrufræðingurinn

Ukioqatigiit

Náttúrufræðingurinn - 1972, Qupperneq 17

Náttúrufræðingurinn - 1972, Qupperneq 17
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN 95 stóru gígskálarinnar hafa nokkrir smærri gígar suðvestur frá henni, gosið sams konar gjósku og reyndar smáhraunum líka. Þeir suðvest- ustu af þessum gígum eru niðri við Markarfljót og liggur bílslóðin, sem tengir Fjallabaksleiðir, yfir þá. Stóra gígskálin er fyllt af smá- hraunum i'ir súru bergi allsendis ólíku gjóskunni í rimanum. Þau eru ekki ein á ferð, því að röð af súrum smáhraunum liggur vestur fiá gígskálinni ntan í afhallandi gígrimanum. Vestan við Markarfljót heldur þessi uppvarparöð áfram, en þar er bergið ólivíndílótt andesít, sams konar og finnst íblandað sem hnyðlingar í súru hraununum. Megineldstöð — öskjamy?idun og jarðhiti. Megineldstöð kemur að líkindum ókunnuglega fyrir sjónir flest- um, enda nýyrði. Það er þýðing á enska heitinu „central volcano“. Með því er átt við eldstöð með staðbundinni gosvirkni í langan tíma, t. d. í hálfa til eina milljón ára, þar sem jafnframt er fjölbreytni í gerð og efnasamsetningu gosefna. Ýmislegt í byggingu megineld- stöðva má rekja til innskotavirkni og myndunar djúpbergseitla í rótum þeirra. Þetta á við um háhitasvæðin, stórfelld súr sprengigos, öskjumyndun og hringlaga dreifingu gosstöðva og sprungna. Meðal virki'a megineldstöðva hefur Torfajökull að vissu leyti sér- stöðu vegna stærðarinnar og mikillar útbreiðslu á súru bergi. Megin- eldstöðin sjálf nær yfir um 450 km2 og er tengd flæðibasaltsvæðinu umhverfis með sprungusveimi, sem liggur yfir hana og ákvarðast af móbergshryggjum og gossprungum. Á 6. mynd er sýndur sveimur af gossprungum frá nútíma, sem liggur yfir Torfajökulsvæðið. Þar sem þessi sveimur kemur að líparítinu á samsetning hraunanna það til, að breytast frá basískum ylir í ísúr og blönduð, og inni á líparítflák- anum eru hraunin súr. Virðist þetta jafnvel hafa gerzt á sömu gos- sprungunni, sem verður að vísu slitrótt, þar sem basaltinu sleppir. Þetta endurspeglar á einkar ljósan hátt sérstöðu megineldstöðvar- innar. Gliðnun og sprungumyndun í gosbeltinu skapar skilyrði fyrir bráðið berg að brjótast upp til yfirborðs. Bergkvikan, sem þannig fær útrás, hefur samsetningu basalts og kernur upp utan megineldstöðvarinnar. I rótum hennar eru hins vegar fyrir eitlar af ísúrri eða súrri grjótbráð ofarlega í skorpnnni, sem tappast af við sprungumyndunina. Yfirleitt brýzt súr bergkvika til yfirborðs fyrir eigin sprengikraft, sem er fólginn í mikln magni gastegunda í slíkri bergkviku. Hér er hins vegar leitt að því getum, að súru gosin á
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.