Náttúrufræðingurinn - 1972, Blaðsíða 41

NÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
115
Helgi Björnsson:
Um jökla
Jöklai' og heimskautasvæði hafa löngum vakið forvitni rnanna,
örvað hugmyndaflug þeirra og dregið að sér ferðalanga og vísinda-
menn. En jöklar lieilla rnenn ekki eingöngu vegna þess, sem þeir eru,
heldur einnig vegna þess, sem þeir liafa gert og gætu gert á komandi
tímum.
Þótt jöklar séu nú víðast hvar bundnir við hæstu fjöll, liafa þeir
oftsinnis fyrr á thnum brotið af sér öll bönd, vaxið að stærð og afli,
sigið niður af háfjöllum yfir hæðir, frá einum dal til annars, lagt hel-
kaldan hramm sinn yfir grösugar sveitir. Marrandi brothljóð í trjá-
gróðri hefur þá blandazt brestum í jöklinum, sem silast hægt fram.
Engu eirir hann, ekkert fær stöðvað hann, fyrr en loks sólarvarminn
mörgum öldurn seinna. Sumarleysing nær þá yfirhöndinni á ný,
jökulár vaxa ár frá ári, jöklar liörfa smám saman og löngu grafnir
leyndardómar koma í ljós.
í milljónir ára hefur barátta kulda og varrna staðið. Barátta, sem
við fylgjumst með hvert vor og haust. Skipzt hafa á kulda- og lilý-
viðrisskeið. Sti var tíð á síðustu ísöld, að i/s hluti landssvæða jarðar
var þakinn jöklum, en nú er urn 1 /^0 þess þakinn ís allt árið. Er nú
ísinn sigraður að fullu? Enginn kann enn svar við því, hvort við lif-
nm nú á einu hlýviðrisskeiði og kuldaskeið sé í vændum. Eitt er víst,
að á hlýviðrisskeiðum síðustu ísaldar var oft hlýrra en nú er á jörð-
inni.
Hér hefur verið farið örfljótt yfir óralanga sögu. Jöklarnir fara
sér mjög hægt og til þess að skilja líf þeirra og starf þarf að skoða
þá undir sjónarhorni aldanna. Þeir sem dvalizt hafa á nær lneyfing-
arlausri hábungu Vatnajökuls og skynjað hina tímalausu kyrrð hans
í nær óendanlegri víðáttu, þeir finna, að æðaslög þessa jökuls eru af
annarri öld en beljandi vatnsins við jökulröndina og hvinnr vindsins,
sem þyrlar upp skafrenningi, svo að borið sé saman við hina tvo rof-
þættina vind og rennandi vatn.
Hvað er jökull og hvernig myndazt hann? Jökull er massi af ís og