Náttúrufræðingurinn - 1972, Blaðsíða 68

142
NÁTTÚRUFRÆÐINGUIUNN
milli jurtanna í hverri röð. Oft er líka hægt að ná í smájurtir og
gróðursetja í görðum.
Skarfakálið sáir sér síðan sjálft. Blöð þess eru mjög auðug af C fjör-
efni. Þau eru góð til matar í hrásalat, eða söxuð saman við skyr.
í Ferðabók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar 1752—1757,
I. bls. 336 (Rvík 1943) segir: „Þar sem mikið vex af skarfakáli, eru
teknir af því heilir bátsfarmar. Það er þvegið og saxað og gert úr kál-
saup með mjólk eða sýru, en saltlaust. Það kál, sem geyma skal, er
saltað í lögum í stór ílát og fergt. Lögurinn, sem úr því síast, er
geymdur sér yfir veturinn, því að hann skemmist seint, ef hann
stendur í kulda. Ef safi þessi er hafður í mat, verður ltann léttari og
betri en ella.
Fé, sem gengur í skarfakálshóhnum, fitnar mjög mikið, en væmu-
bragð verður af keti þess. Úr gimbrarlambi, sem gengið hefur allan
veturinn í skarfakáli, fást 12 pund, eða allt að einu líspundi mörs
næsta haust“.
í tímaritinu „Heima er bezt“ nóv. 1971 liefur Halldóra Bjarna-
dóttir eftirfarandi eftir Herdisi Andrésdóttur skáldkonu: „Heilir
skipsfarmar af skarfakáli. — Hreinsað, tekin frá visin blöð, þvegið
vel, skorið svo á kálborði, sem var eins og hurð með lista í kring.
Tveir skáru, hvor á móti öðrum með káljárnum, látið svo í tunnu,
myndaðist brátt drukkur, sem var notaður til að súrsa, lítið um
mjólkursýru". Halldóra hefur líka eftir Björgu frá Skálmardal í
Barðastrandarsýslu (Sagnirnar skráðar fyrir 40—50 árum, Björg þá á
níræðisaldri): „Skarfakál sótt út í hólma, sem lágu undir jarðirnar,
heilir skipsfarmar (bátsfarmar). Súrsað í því slátur. Nýr skarfakáls-
grautur góður. Kálið var látið í tunnur, ekki soðið, kom fljótt mikill
vökvi úr því, þurfti að hræra í því við og við, vildi mygla ofan. Haft
í grauta, brauð og slátur, súrsað í því“.
Notkun skarfakáls er mjög forn. Getið er um skyrbjúgsjurt (skarfa-
kál) til lækninga árið 1557 í dönskum ritum. Var skyrbjttgur einnig
þar fyrrum algengur hörgulsjúkdómur í fangelsum og á mönnum,
sem lifðu á fábrotinni fæðu, einkum á vorin. Læknirinn og grasafræð-
ingurinn Linné (á dögum Eggerts Ólafssonar) ráðlagði löndum sín-
um Svíum skarfakál gegn skyrbjúg og segir Eskimóa á Grænlandi
nota það, blandað túnsúru, túnfíflum og frísku hreindýrakjöti. Víða
vex mikið af túnsúru og túnfíflum innan um skarfakálið, en bæði
súran og fíflablöðkurnar (hrafnablöðkur) voru notaðar til matar.
Norðmenn söltuðu skarfakál í tunnur, notuðu það á vetrum og