Náttúrufræðingurinn - 1974, Page 55

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
49
sumarhita. Bezt þrífst einir á móti sól í sæmilegu skjóli. Búfjár-
áburð þolir hann illa samkvæmt erlendri reynslu. íslenzkan eini
ætti að reyna í steinhæðum og víðar. Það er eríitt að ná eini upp
með rótum. En á Mógilsá er farið að fjölga honum með græðling-
um og virðist það ganga vel, og er miklu fljótlegri aðferð, heldur
en að ala hann upp af fræi. í Ferðabók Eggerts Ólafssonar og
Bjarna Pálssonar segir, að nokkrir prestar í Barðastrandarsýslu hafi
látið brenna einiber og gert af þeim drykk með líkum hætti og
kaffi. Kunnara mun þó einiberjabrennivínið og líkjörinn. Þó að
íslenzkur einir sé lítill vaxtar, er hann samt skemmtilegur runni
og margt vel um hann.
II. Litunar- og lækningajurt
Sortulyng (Arctostaphylos uva-ursi) vex víða í flestum lands-
hlutum í mólendi og innan um skógarkjarr. Þó er það sjaldgæft
eða vantar á sum svæði, t. d. á Norðurlandi vestanverðu. Hefur
líka ef til vill sums staðar verið nær útrýmt með mikilli sortulyngs-
tekju fyrr á tímum. Sortulyng er fremur grófur, jarðlægur dverg-
runni, yngstu greinarnar sveigjast ögn upp á við. Blöðin sitja þétt
á greinunum, þau eru sígræn, þykk og skinnkennd, heilrend, öfug-
egglaga, stilkstutt og hafa flata jaðra. Það gljáir á sortulyngsbreið-
urnar. Ein jurt getur breitt sig á fermetra blett eða jafnvel meir.
Blómin drúpa fá saman á greinendunum, krónan er krukkulaga,
rauðleit eða hvít með rauðum kraga. Þau eru smá. Aldinið er hnött
ótt, hárautt á lit og líkist beri á að líta, en er í raun og veru steiri-
aldin með 5 steinum. Það er með þurru, hvítu, mjölvuðu aldin-
kjöti og kallast munnlingur eða lúsamunnlingur. Aldinið er grænt
meðan það er lítt þroskað. Ekki þykir það gott til matar, en bragðið
batnar þó eftir frost á haustin. Fuglar og mýs eta munnlingana
og dreifa fræjunum. Hagamúsin safnar munnlingunum í bú sitt.
Sortulyngshrísla er mjög greinótt.
Sortulyng getur vaxið í margs konar þurrum jarðvegi, en þarf
helzt góða birtu, á opnum svæðum eða i björtu, gisnu kjarri.
Aldinið er oft lengi að spíra, líða jafnvel 2—4 ár jrar til ný jurt
vex upp af því á stundum, enda er fræskelin hörð. Hægt er að
fjölga sortulyngi með græðlingum inni í gróðurhúsum, og mætti
nota það sem steinhæðajurt. Annars er það notað í kransa og er
4