Náttúrufræðingurinn - 1977, Blaðsíða 20

kvikmynd a£ sumum þáttum atferlís-
ins. Þessa kvikmynd sem tekin var á
miklum hraða gat ég skoðað hægar
síðar og glöggvað mig betur á þeirn
þáttum atferlisins sem ganga svo hratt
fyrir sig að vart verður auga á fest.
Hrygningaratferli loðnunnar má
skipta í 4 þætti: 1) Atferli í hrygning-
argöngu, 2) undirbúning undir hrygn-
ingu, 3) hrygningaratferli og 4) atferli
að lokinni hrygningu. Mun ég nú lýsa
hverjum þætti fyrir sig.
Atferli í hrygningargöngu
Hrygningargönguatferli varir mjög
lengi eða frá því að loðnan safnast
saman að haustinu og hefur göngu
sína austur með Norðurlandi og suð-
ur með Austurlandi og talsverðan
tíma meðan liún er að ganga í hlýja
sjónum vestur með Suðurlandi.
í hrygningargöngunni heldur loðn-
an sig mest í torfum og kynin eru
jafnt blönduð í torfunum. 1 búrum
Sædýrasafnsins var loðnan mest í
linapp og synti sólarsinnis í búrinu,
en var þó dreifð öðru hverju. Við
skyndilega lýsingu, hávaða eða önnur
utanaðkomandi áhrif, var svörun
allra loðnanna í búrunum alveg sam-
taka. En eitt megineinkenni fiskitorfu
er það, að hún svarar utanaðkomandi
áhrifum sem ein lreild.
Meðan á hrygningargöngunni
stendur klæðist hængurinn smátt og
smátt hrygningarbúningi, þ. e. loðnir
kambar á ofanverðum hliðum hængs-
ins, sem loðnan dregur nafn sitt af,
vaxa, bak og höfuð lians dökkna
nokkuð og vöðvar raufaruggans og
raufarugginn taka að stækka.
Hrygnan tekur engum ytri breyt-
ingum, nema hvað hún verður kvið-
rneiri við það að lirognaþunginn í
henni vex nreðan á göngunni stend-
ur. Þegar gangan kemur í hlýja sjó-
inn fyrir suðausturlandi er þungi
lirognanna vanalega orðinn 8—9% af
þunga allrar hrygnunnar. Meðan á
göngunni í hlýja sjónum vestur með
suðurströndinni stendur, nær lrrogna-
þunginn fljóllega 10% og vex síðan
nokkuð ört upp í 20%.
Atferli í hrygningargöngunni er
áþekkt allan tíman og hún einkenn-
ist af þroska kynfæra, jafnri blöndun
kynja, torfumyndun og stöðugri
göngu.
Undirbúningur hrygningar
Alferli við undirbúning hrygningar
hófst í búrum safnsins unr það bil 3
dögum fyrir hrygningu á því að hæng-
arnir tóku einn og einn og nokkrir í
hóp að yfirgefa torfuna og synda leit-
andi fast við botn nokkra stund, en
snéru síðan inn í torfuna aftur. Þessi
leit hænganna ágerðist og varð þess
valdandi að kynin aðskiklust smátt
og smátt uns þau voru fyllilega að-
skilin fyrir hrygninguna.
Svörun við utanaðkonrandi áhrif-
um varð smánr sanran einstaklings-
bundnari, senr sýndi að hin eiginlegu
torfutengsl voru að rofna.
Eftir að hrognaþunginn er orðinn
20%, eins og ég gat unr áðan, vex
lrann skyndilega ujrp í 25—30%. Það
senr á sér stað er að eggin taka mjög
ört ujrjr í sig vatn og Josna í hrygn-
ununr. Greinilegt er að þáttaskilin í
atferli loðnunnar úr gönguatferli í
undirbúning að hrygningu eru sanr-
fara þessari breytingu.
130