Náttúrufræðingurinn - 1977, Blaðsíða 45

búningi) hefur sýnt og sannað það,
sem áður hefur verið Iiaklið fram, að
gosstöðvar á skaganum raða sér í
ákveðnar þyrpingar (,,sveima“); eru
fimm slíkar þyrpingar á Reykjanes-
skaga (Sv. Jakobsson, Jón Jónsson &
Shido, 1977). 1 hverri þyrpingu eru
eitthvað um 20 til 35 eldstöðvar og
eru þær þéttastar um miðbik hverr-
ar þyrpingar og þar hefur saman-
lagt mest magn hrauns komið upp.
Nálægt miðjunni er einnig háhita-
svæði, og flestar þyrpingarnar eru
skornar í sundur á langveginn af
grunnum sigdölum. Hver þyrping
virðist hafa sín ákveðnu bergfræðilegu
sérkenni. Það er ljóst, að eldstöðvarn-
ar í Grímsnesi verður einnig að flokka
til þyrpinga. Ekki er þó Grímsnes-
þyrpingin fullburða, sé tekið mið af
Reykjanesskaganum, þar sem hún er
að öllu leyti minni í sniðum, einnig
vantar þar alveg háhitasvæðið og sig-
dalinn. Eldstöðvar í Grímsnesi eru
aðeins af einni gerð, stuttar gos-
sprungur, en á Reykjanesskaga eru
bæði gossprungur og dyngjur af ýms-
um stærðum. Muninn á Grímsnes-
þyrpingunni og Reykjanesskagaþyrp-
ingunum ber að skoða í ljósi þess, að
Grímsnes er í útjaðri gosbeltisins og
raunar nokkuð slitið frá því.
Gosið i Seyðishólum
í Seyðishólum hefur gosið orðið
með nokkuð öðrum hætti en í hinum
eldstöðvunum. Þar liefur í byrjun
gossins orðið mikið kvikustrókagos og
hefur hlaðist upp niikið gjallhrúgald,
þar sem eru Seyðishólar. Ástæðan fyr-
ir þessari miklu strókavirkni lilýtur
að vera óvenjumikið magn gasteg-
unda í hraunkvikunni sem upp kom
í Seyðishólum. Víst er, að gjallið er
óvenju holótt. Sést vel í bergþynnu,
að gjallmolarnir eru alsettir smáum
holum eftir gasbólur, og á það varla
sinn líka hér á landi. Það er hins
vegar ekki hægt að færa fram nein
skynsamleg rök fyrir því, hvers vegna
gasmagn Seyðishólahraunkvikunnar
ætti að hafa verið svo miklu meira en
annarra hrauna, sem hafa myndast á
gosbeltinu og eru af svipaðri efna-
samsetningu. Flestir bergfræðingar
munu sammála um, að það sé náið
samband ntilli efnasamsetningar
bergsins og gasmagns. Basísk kvika
inniheldur hlutfallslega lítið magn
gastegunda, en ísúr og súr kvika mik-
ið magn. Þannig fylgdi mun meira af
gastegundum gosinu í Eldfelli en í
Surtsey, enda eru Surtseyjarhraun
basalt (basískt berg), en Eldfellshraun
alkalískt andesít (ísúrt berg).
Gjallið í Seyðishólum er um 100 m
á þykkt, ef gert er ráð fyrir, að hól-
arnir séu allir úr gjalli ofan við 120
m hæðarflötinn. Gjallið hefur einnig
dreifst allmikið út frá gosstöðvunum;
á 2. mynd eru sýndar nokkrar jafn-
þykktarlínur fyrir gjallið. Þar sem
meirihluti gjalllagsins er hulinn yngri
hraunum og mælipunktar eru tiltölu-
lega fáir, sýnir 2. mynd aðeins dreif-
ingu gjalllagsins í grófum dráttum.
Þykkt lagsins á liverjum stað er oft
mjög breytileg og gat verið örðugt að
áætla meðalþykkt hverju sinni. Dreif-
ing Seyðishólagjóskunnar hefur ekki
áður verið athuguð og kemur jiykkt
og útbreiðsla hennar nokkuð á óvart.
Það má geta þess hér, að gjallið mynd-
ar t. d. um 40 sm þykkt lag (í sam-
þjöppuðu formi) þar sem nú er bær-
155