Náttúrufræðingurinn - 1991, Blaðsíða 17

ártertíer. Þeir liugsuðu sér í fyrstu eld-
gos sem orsök iridíumfráviksins, en
komust svo að þeirri niðurstöðu að
svo mikið væri af iridíum og reyndar
ýmsum öðrum frumefnum svo sem
osmíum, að jarðneskur uppruni þeirra
væri óhugsandi. Þeir settu því fram þá
hugmynd, að stór loftsteinn hefði rek-
ist á jörðina og sundrast. Ryk frá
árekstrinum hefði þeyst hátt upp í
heiðhvolfið, sveimað þar umhverfis
jörðu og fallið aftur til jarðar smám
saman. Aðrar hugmyndir komu svo
fram um fleiri en einn loftstein, sem
hefðu þá verið dreifðir yfir tiltölulega
stutt tímabil en jafnframt verið minni
hver um sig. Einnig hefur verið bent
á, að halastjarna frá fjarlægri stjörnu-
þoku gæti hafa rekist inn í okkar sól-
kerfi og að kjarni hennar gæti hafa
lent í sjónum. Erfiðlega hefur hins
vegar gengið að finna gíga af þeim
aldri, sem myndast hefðu við slíkan
árekstur eða árekstra. Nýlega var sagt
frá fyrirbæri í Yucatan og því lýst sem
það væri ör eða far eftir árekstur loft-
steins og jarðar (sbr. Hildebrand &
Boynton 1990) og mun þetta vera eitt
fyrsta ör eða fyrsti gígur eftir loftstein
sem vitað er um að myndaðist ná-
kvæmlega á mörkum krítar og tertí-
ers. Haraldur Sigurðsson o.fl. (1991)
hafa rannsakað glerperlur sem fundist
hafa í djúpsjávarseti nákvæmlega á
mörkum krítar og tertíers í Beluchér-
aði á Haiti í Karíbahafinu. Efnagrein-
ingar á glerperlunum, benda til að,
þær hafi myndast þegar loftsteinn
rakst á jörðina á Karíbahafssvæðinu.
Haraldur og félagar komast að þeim
niðurstöðum að nánast sé óhugsandi
að þessar glerperlur séu til orðnar við
jarðneska eldvirkni heldur hafi þær
myndast við árekstur loftsteins og
jarðar. Við áreksturinn hafi jarðlögin
bráðnað og við snöggkólnun þeirrar
bráðar hafi perlurnar orðið til og hafi
þær þeyst upp í loft og dreifst um nær-
liggjandi svæði. Smit (1991) tilnefnir
svonefndan Chicxulubgíg í norður-
hluta Yucatan sem lendingarstað loft-
steinsins. Hildebrand og Boynton
(1990) eru varkárir og segja að ef til
vill sé Yucatan of nærri Beluchéraði
ef litið er til kornastærðar efnisins,
sem finnst á Haiti og er talið hafa
þeyst upp við áreksturinn. Þess í stað
benda þeir á flókið fyrirbæri, um 300
km í þvermál, á sjávarbotni undan
strönd Kólumbíu í Suður Ameríku.
Þarna segja þeir, að sé ör eftir loft-
stein en treysta sér ekki að svo stöddu
til að segja til um hvort þarna sé gíg-
ur. Haraldur og félagar benda hins
vegar á, að nákvæmar efnagreiningar
þurfi að gera á efni frá Yucatangígn-
um áður en hægt er að staðhæfa,
hvort sá loftsteinn sem þar kom niður,
hafi leitt til umhverfisbreytinganna á
þessum jarðsögulegu mörkum.
Aðrir fræðimenn hafa orðið til að
halda mjög fram skoðunum um upp-
runa iridíums af völdum eldgosa (sbr.
Officer & Drake 1983 og 1985) og
hefur þeirri skoðun vaxið mjög fylgi á
undanförnum árum, ekki hvað síst
eftir að í Ijós kom að Deccanbasalt-
svæðið á Indlandi myndaðist á þess-
um tíma og að rúmmál kvikunnar er
talið hafa verið nægjanlegt til að ilytja
iridíummagnið til yfirborðs jarðar.
Ekki eru samt öll kurl til grafar
komin í þessum efnum enn og ljóst er
að enn er þessari stóru raðmynd vart
nema hálfraðað og víst er að enn um
hríð mun það verða álitamál hvort hér
hafi eldgos verið að verki eða send-
ingar af himnum ofan eða hvort bæði
fyrirbærin hafi lagst á eitt.
11