Náttúrufræðingurinn - 1991, Blaðsíða 22

UM INNSKOT
Það er alkunna að Island er byggt upp við eldvirkni. I hugum flestra þýðir
þetta að eldgos hafi lagt til efnið í landið og vissulega er mikið til í því. Það er
þó ekki allur sannleikurinn, því eldvirknin er margþætt fyrirbæri og aðeins lítill
hluti þessa ferlis á sér stað á yfirborðinu. Mun meira gerist í dýpri jarðlögum og
það fáum við sumt aldrei að sjá, þrátt fyrir umfangsmikið rof og umbyltingar
jarðlaga. Sum hin dýpri fyrirbæri eldvirkninnar getum við þó litið augum eftir
að roföflin hafa flett ofan af þeim. Einstöku sýnishorn af bergi djúplaganna
berst til yfirborðs með bergkviku sem þaðan kemur. Slík bergbrot kallast
hnyðlingar eða framandsteinar. Innskot geta verið býsna mikill hluti af jarð-
lagastaflanum á sumum svæðum, eins og t.d. hér á landi, þar sem meirihluti
jarðskorpunnar verður til við innskotavirkni. Eftir því sem ofar dregur í staflan-
um vex þó hlutur hraunanna.
Innskot má flokka á marga vegu til þess að draga fram sérkenni þeirra. Þeim
er t.d. skipt í tvennt á grundvelli stærðarhlutfalla. Sum innskot eru tiltölulega
þunn en önnur eru meira eða minna jafnstór í allar stefnur. Þessa tvo megin-
hópa mætti kalla þynnur og flykki á íslensku. Innskotum er einnig skipt í tvennt
á grundvelli þess hvort þau ligga samsíða öðrum lögum í jarðlagastaflanum,
samlæg innskot, eða hvort þau skera önnur lög staflans, mislæg innskot. Mis-
munandi hlutverk þeirra í jarðskorpunni á meðan þau voru óstorknaðir kvik-
umassar, hefur einnig orðið tilefni til tvískiptingar. Sú skipting greinir þau í að-
færsluæðar kviku og kvikuhólf. Eins og nöfnin segja, þá er kvikan á ferð frá
einum stað til annars í fyrra tilvikinu, en í því síðara safnast kvika fyrir til lengri
eða skemmri tíma.
Á meðfylgjandi mynd sést niður í Hvannadal, lokaðan afdal í fjöllum Suður-
sveitar. Þar er stórt innskot, berghleifur sem líklega er gamalt kvikuhólf og
geymir margvíslegar bergtegundir. Ljósm. Páll Imsland.
Páll lmsland
Náttúrufræöingurinn 61 (1), bls. 16, 1991.
16