Náttúrufræðingurinn - 1991, Blaðsíða 57

og gaf Raunvísindastofnun Háskólans
niðurstöður þeirra út á níu kortblöð-
um í mælikvarða 1:250.000. Tækin,
sem notuð voru bæði til mælinganna
sjálfra og staðsetninga á flugvélinni,
voru að miklu leyti smíðuð við stofn-
unina undir stjórn Þorbjörns. Fluglín-
ur voru oftast með 3-4 km millibili, og
hæðin 1-2 km yfir sjávarmál. Frá þeim
rannsóknum er nánar sagt í bókinni „í
hlutarins eðli“ ( Þorsteinn I. Sigfússon
1987), svo og í ýmsum ritum sem þar
er vitnað til.
Snemma árs 1985 var hafist handa á
Raunvísindastofnun við að koma til-
tækum gögnum úr segulsviðsmæling-
um Þorbjörns Sigurgeirssonar og ann-
arra af íslandi og nágrenni þess, á
samræmt tölvuskráð form. Einnig
voru 1985-86 gerðar viðbótarmælingar
til að fylla upp í nokkrar eyður í mæli-
línunum. Þessum áfanga lauk á árinu
1989 með ritun ítarlegrar skýrslu um
rannsóknirnar (Leó Kristjánsson o.fl.
1989). Henni fylgdi litprentað kort í
kvarða 1:1.000.000 af niðurstöðum
mælinganna, þ.e. frávikum frá áætl-
uðu meðalgildi sviðsins á hverjum
stað. í skýrslunni er nreðal annars lýst
helstu segulsviðsfrávikum sem fundist
hafa yfir Islandi og landgrunninu, og
gerð lausleg grein fyrir jarðfræðiað-
stæðum, sem líklega valda þeim frá-
vikum. Þá hefur einnig nýlega birst
tímaritsgrein með samantekt úr
skýrslunni og korti af megindráttum
sviðsins (Geirfinnur Jónsson o.il.
1991).
NOKKUR MEIRI HÁTTAR
SEGULSVIÐSFRÁVIK
Einfölduð gerð segulkorts Geirfinns
Jónssonar o.fl. (1991) er sýnd á 3.
mynd. Einna mest áberandi er ræma
með tiltölulega sterku sviði (rautt á
kortinu), sem fylgir hinu virka gos-
belti eftir sunnanverðum Reykjanes-
skaga og beygir síðan til norðausturs í
átt til Langjökuls. Reikna má með, að
þetta jákvæða segulfrávik stafi að
mestu frá bergi sem hefur orðið til og
segulmagnast á yfirstandandi segul-
skeiði, en það hófst fyrir um 700 þús-
und árum. Til beggja handa við það
eru aflangar lægðir (bláar) í sviðinu,
og eiga þær væntanlega uppruna sinn í
gosbergi frá næsta segulskeiði þar á
undan, en það stóð yfir í um 1,8 millj-
ón ára. Því öfuga skeiði tilheyra m.a.
Esjan og Ingólfsfjall, og hafa rann-
sóknir á sýnum úr þessum fjöllum
staðfest þá niðurstöðu. Þannig má
rekja sig aftur í ennþá eldra berg, þótt
ekki verði því lýst nánar hér. Segul-
frávikin samsíða gosbeltunum eru
hinsvegar mun óreglulegri á íslandi en
yfir úthafshryggjunum norðan og suð-
vestan við landið, og sum hverfa að
mestu leyti yfir landinu. Þetta gæti
stafað af ýmsu, til dæmis óvenju mik-
illi breidd gosbeltanna hér eða því að
þau hafi flust til. Einnig renna hraun
oft langar leiðir frá gosstöðvum hér,
en í úthafinu hrúgast gosefnin upp rétt
við hverja gosstöð. Allt þetta gerir
jarðfræðilega túlkun frávikanna yfir
íslandi erfiða, en um hana vísum við
til greinar Geirfinns Jónssonar o.fl.
(1991).
Annað algengt fyrirbrigði á segul-
sviðskortunum eru staðbundin frávik,
nokkurn veginn hringlaga og allt upp í
um 10 km á stærð. Þau koma einkum
fyrir við sumar hinar stærri megineld-
stöðvar landsins, bæði virkar og út-
kulnaðar. Fæstar þeirra hafa verið
kortlagðar hvað varðar seguleigin-
leika bergsins, og er því ekki vel ljóst
hvernig á frávikunum stendur, en vís-
bendingar eru um að þar komi gabbró
og fleiri innskotsmyndanir við sögu.
Önnur slík staðbundin frávik tengjast
nýlegri gosvirkni undir sjó eða jökli,
og er líklegast að þau eigi uppruna
51