Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1991, Síða 57

Náttúrufræðingurinn - 1991, Síða 57
og gaf Raunvísindastofnun Háskólans niðurstöður þeirra út á níu kortblöð- um í mælikvarða 1:250.000. Tækin, sem notuð voru bæði til mælinganna sjálfra og staðsetninga á flugvélinni, voru að miklu leyti smíðuð við stofn- unina undir stjórn Þorbjörns. Fluglín- ur voru oftast með 3-4 km millibili, og hæðin 1-2 km yfir sjávarmál. Frá þeim rannsóknum er nánar sagt í bókinni „í hlutarins eðli“ ( Þorsteinn I. Sigfússon 1987), svo og í ýmsum ritum sem þar er vitnað til. Snemma árs 1985 var hafist handa á Raunvísindastofnun við að koma til- tækum gögnum úr segulsviðsmæling- um Þorbjörns Sigurgeirssonar og ann- arra af íslandi og nágrenni þess, á samræmt tölvuskráð form. Einnig voru 1985-86 gerðar viðbótarmælingar til að fylla upp í nokkrar eyður í mæli- línunum. Þessum áfanga lauk á árinu 1989 með ritun ítarlegrar skýrslu um rannsóknirnar (Leó Kristjánsson o.fl. 1989). Henni fylgdi litprentað kort í kvarða 1:1.000.000 af niðurstöðum mælinganna, þ.e. frávikum frá áætl- uðu meðalgildi sviðsins á hverjum stað. í skýrslunni er nreðal annars lýst helstu segulsviðsfrávikum sem fundist hafa yfir Islandi og landgrunninu, og gerð lausleg grein fyrir jarðfræðiað- stæðum, sem líklega valda þeim frá- vikum. Þá hefur einnig nýlega birst tímaritsgrein með samantekt úr skýrslunni og korti af megindráttum sviðsins (Geirfinnur Jónsson o.il. 1991). NOKKUR MEIRI HÁTTAR SEGULSVIÐSFRÁVIK Einfölduð gerð segulkorts Geirfinns Jónssonar o.fl. (1991) er sýnd á 3. mynd. Einna mest áberandi er ræma með tiltölulega sterku sviði (rautt á kortinu), sem fylgir hinu virka gos- belti eftir sunnanverðum Reykjanes- skaga og beygir síðan til norðausturs í átt til Langjökuls. Reikna má með, að þetta jákvæða segulfrávik stafi að mestu frá bergi sem hefur orðið til og segulmagnast á yfirstandandi segul- skeiði, en það hófst fyrir um 700 þús- und árum. Til beggja handa við það eru aflangar lægðir (bláar) í sviðinu, og eiga þær væntanlega uppruna sinn í gosbergi frá næsta segulskeiði þar á undan, en það stóð yfir í um 1,8 millj- ón ára. Því öfuga skeiði tilheyra m.a. Esjan og Ingólfsfjall, og hafa rann- sóknir á sýnum úr þessum fjöllum staðfest þá niðurstöðu. Þannig má rekja sig aftur í ennþá eldra berg, þótt ekki verði því lýst nánar hér. Segul- frávikin samsíða gosbeltunum eru hinsvegar mun óreglulegri á íslandi en yfir úthafshryggjunum norðan og suð- vestan við landið, og sum hverfa að mestu leyti yfir landinu. Þetta gæti stafað af ýmsu, til dæmis óvenju mik- illi breidd gosbeltanna hér eða því að þau hafi flust til. Einnig renna hraun oft langar leiðir frá gosstöðvum hér, en í úthafinu hrúgast gosefnin upp rétt við hverja gosstöð. Allt þetta gerir jarðfræðilega túlkun frávikanna yfir íslandi erfiða, en um hana vísum við til greinar Geirfinns Jónssonar o.fl. (1991). Annað algengt fyrirbrigði á segul- sviðskortunum eru staðbundin frávik, nokkurn veginn hringlaga og allt upp í um 10 km á stærð. Þau koma einkum fyrir við sumar hinar stærri megineld- stöðvar landsins, bæði virkar og út- kulnaðar. Fæstar þeirra hafa verið kortlagðar hvað varðar seguleigin- leika bergsins, og er því ekki vel ljóst hvernig á frávikunum stendur, en vís- bendingar eru um að þar komi gabbró og fleiri innskotsmyndanir við sögu. Önnur slík staðbundin frávik tengjast nýlegri gosvirkni undir sjó eða jökli, og er líklegast að þau eigi uppruna 51
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.