Samvinnan - 01.03.1944, Síða 16

SAMVINNAN
3. HEFTI
KARL UlMST.I Í\SSO\:
Er barnssálin borin
út á klakann ?
Veturinn 1908—1909 hófst framkvæmd hinnar al-
mennu skólaskyldu hér á landi, og síðan hafa skól-
arnir meira og meira verið látnir taka að sér andlegt
uppeldi og fræðslu barnanna. Þetta hefur í fljótu
bragði sýnzt vera æskilegt. Heimilin hafa losnað við
að leggja fram vinnu, sem barnakennsla heima hefði
krafizt. Börnunum hefur verið tryggð uppfræðsla hjá
mönnum, sem sérmenntazt hafa til þess að kenna.
Og öll hafa börnin, — bæði snauð börn og rík — haft
sömu skyldu og þá um leið sama rétt til skólanna, þar
sem þau hafa verið búsett.
En þrátt fyrir þetta er eitthvað mjög alvarlegt að
í þessum efnum. Eitthvað varnar góðum þrifum á
þessum vettvangi þjóðlífsins. Menning barnanna virð-
ista ekki vaxa því meira sem skólaskyldan hefur ver-
ið aukin, en til þess hefur að sjálfsögðu verið ætlazt.
Fastir barnaskólar þéttbýlisins virðast gefa hlutfalls-
lega lakari raun en farskólar dreifbýlisins. Það verð-
ur ekki séð, að árangur barnaskólahaldsins í landinu
vaxi í samræmi við aukinn tilkostnað ár frá ári af
þjóðfélagsins hálfu. Kennaramenntunin er aukin og
kennurum fjölgað. Kennsluáhöld eru fengin full-
komnari og fleiri. Húsakynni skólanna eru gerð hent-
ugri og betri.
Hvað er að?
Árið 1905 orti Stephan G. Stephansson vestur í
Ameríku eftirfarandi stökur um barnaskóla:
Hér er andrúmsloft óholt.
Hér er uppfræðslan þó stolt.
Hér er máttur og megin
úr menningu dregin.
Hér í hugunum inni
er heilbrigðissynjun,
voða vatnssýki í minni
og visnun í skynjun.
Munu ei glappaskot gera
— spyr mín stuttorða stakan —
þeir, sem barnsvitið bera
út á kenningaklakann?
Skyldu ekki þessar snjöllu og sterku stökur geta að
einhverju leyti átt við um barnaskólana hér eins og
þeir eru orðnir nú?
Mikil ástæða er til að hugleiða það. Ég skal nefna
eitt dæmi:
Almennur, fullþroska verkamaður vill nú orðið ekki
vinna nema 8 klukkustundir á dag, — og þó raunar
Gróður og sandfok.
Jónas Hallgrímsson orti Móðurást:
„Hver er hin grátna, sem gengur um hjarn,
götunnar leitar, og sofandi barn
hylur í faðmi og frostinu ver,
fögur í tárum? En mátturinn þver, —
hún orkar ei áfram að halda“.
Jónas Hallgrímsson þýddi kvæði eftir Schiller, sem
ekki væri úr vegi að lesa til samanburðar við ungfrú
Maríu Farrar — Brecht — Laxness. Kvæðið heitir á
þýzku Die Kindesmörderin — þ. e. Stúlkan, sem barn-
ið myrti. Jónas kallaði kvæðið Dagrúnarharm. Þeir
Kristinsliðar hafa löngum viljað telja sig arftaka
Fjölnismanna í íslenzkum bókmenntum og yfirleitt
menningarmálum, og ef til vill hefur það einmitt
vakað fyrir Halldóri Kiljan, þá er hann þýddi hið sér-
stæða Maríukvæði, að feta sem allra nákvæmast í
fótspor Jónasar Hallgrímssonar. Varla munu þeir
komast að raun um það, þeir sem lesa bæði ljóðin,
Dagrúnarharminn og Maríukvæðið, að klumbufótur
hafi farið í för skáldsins frá Hrauni í Öxnadal!
í Kaþólsk viðhorf segir Halldór Kiljan í upphafi
kaflans Bannskrá:
„Eitt af því, sem Þórbergur Þórðarson finnur ka-
þólsku kirkjunni til foráttu, er bann það, er hún legg-
ur börnum sínum við lestri ýmsra rita. Þetta ætti þó
sízt að vera Þórbergi undrunarefni, manni, sem bæði
er kommúnisti og sósíaldemókrat, því Sóvét-Rúss-
land, sem Þórbergur trúir á, gerir slíkt hið sama.
Sameignarríkið rússneska bannar þegnum sínum lest-
ur fjölda rita, þar á meðal biblíunnar, og þykir kurt-
eisi. Ef einhver gjörist svo djarfur að víta háttalag
Sóvéts eða ljósta upp glæpum þess, eru rit hans sett
í bann eða hann ofsóttur, misþyrmt eða jafnvel drep-
inn af kommúnistiskum lýð. (Ég leyfi mér að nota hér
orðbragð Þórbergs sjálfs).“
84